در این مطلب به بررسی لعان می پردازیم و معنی و مفهوم آن را ابتدا در لغت و سپس در حقوق بررسی خواهیم نمود و همچنین آثار آن و سوالات متداول و پرونده هایی که در این مورد وجود دارد را معرفی خواهیم نمود.
لعان چیست و معنای حقوقی آن چیست؟
لعان در لغت به معنای نفرین کردن یکدیگر است. در اصطلاح حقوقی، لعان نوعی سوگند است که توسط شوهر برای نفی فرزند از خود و نسبت دادن زنا به همسرش استفاده میشود. این اصطلاح در صورتی کاربرد دارد که مرد معتقد باشد که فرزند همسرش از طریق رابطه نامشروع یا زنا به دنیا آمده است. در این مواقع، شوهر به قاضی مراجعه می‌کند و به تشریفات خاصی برای اثبات این موضوع اقدام می‌کند.
در تشریفات لعان، شوهر چهار بار سوگند می‌خورد که سخنش حقیقت است و بار پنجم می‌گوید: “لعنت خدا بر من اگر دروغ گفته باشم.” از سوی دیگر، زن نیز چهار بار سوگند می‌خورد که مرد دروغ می‌گوید و در پایان می‌گوید: “خشم خدا بر من اگر او راست گفته باشد.” این سوگندها در حضور قاضی باید ادا شود و در صورت صحت ازدواج آن ها خاتمه می یابد و تا بد نیز نمی توانند به یکدیگر رجوع نمایند.
آثار لعان در قانون مدنی ایران
لعان در مواد 882، 883 و 1052 قانون مدنی ایران مورد اشاره قرار گرفته است. در این قانون، هرگاه لعان با شرایط خاص آن به درستی انجام و اثبات شود، آثار حقوقی خاصی به دنبال دارد که در زیر به مهم‌ترین آنها اشاره میشود:
- انفساخ ازدواج (باطل شدن ازدواج)
اولین اثر مهم لعان، انفساخ ازدواج است. طبق ماده 1052 قانون مدنی، زمانی که لعان بین زوجین اتفاق می‌افتد، ازدواج آنها منفسخ میشود. به عبارت دیگر، ازدواج میان زن و مرد به طور قانونی پایان می‌یابد و آنها دیگر همسر یکدیگر محسوب نمی‌شوند. این انفساخ تحت عنوان “تفریق” نیز شناخته میشود.
- حرمت ابدی ازدواج مجدد
ماده 1052 قانون مدنی همچنین اشاره می‌کند که پس از وقوع لعان، ازدواج مجدد میان زن و شوهر برای همیشه ممنوع خواهد بود. این منع ازدواج برای هر دو طرف، چه مرد و چه زن، به طور دائم برقرار خواهد بود. این به معنای این است که آنها نمی‌توانند دوباره یکدیگر را به همسری بپذیرند و این موضوع تا ابد برقرار خواهد بود.
- نفی ولد از پدر
یکی دیگر از آثار لعان، نفی نسب و رابطه فرزند با پدر است. بر اساس ماده 882 قانون مدنی، پس از وقوع لعان، فرزند منتسب به پدر نخواهد بود. این به معنای آن است که مرد نمی‌تواند به عنوان پدر قانونی فرزند خود شناخته شود و نمی‌تواند از او ارث ببرد. در مقابل، نسب فرزند به مادر و خانواده مادری وی همچنان پابرجا خواهد بود و او از مادر و خویشاوندان مادری خود ارث خواهد برد.
شرایط لازم برای لعان
برای آنکه لعان اثر گذار باشد، شرایط خاصی باید رعایت شود. اولین شرط، آن است که هر دو طرف (مرد و زن) باید در محضر قاضی حاضر شوند و سوگندهای مخصوص خود را ادا کنند. همچنین، باید دلایل و شواهدی مبنی بر وقوع رابطه نامشروع از سوی زن وجود نداشته باشد. در صورتی که مرد نتواند دلایل کافی برای اثبات رابطه نامشروع پیدا کند، می‌تواند از لعان برای نفی ولد استفاده کند.
تأثیر لعان بر حقوق ارث
یکی از مسائل پیچیده حقوقی که در اثر لعان پیش می‌آید، تأثیر آن بر ارث است. مطابق ماده 882 قانون مدنی، زن و شوهر پس از لعان از یکدیگر ارث نمی‌برند. این بدین معناست که هیچ‌کدام از آنها نمی‌توانند از دیگری ارث ببرند. همچنین، فرزند منتسب به پدر به سبب لعان، از پدر ارث نمی‌برد. ولی این فرزند همچنان از مادر و خویشاوندان مادری خود ارث خواهد برد.
شرایط وقوع لعان
فقهای شیعه برای اجرای لعان شرایط خاصی را تعیین کرده‌اند که برخی از مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:
عقل و بلوغ و اختیار زوج: هر دو طرف، یعنی مرد و زن، باید عاقل و بالغ باشند و مرد باید اختیار کامل در انجام این اقدام داشته باشد.
ادعای مرد: مرد باید ادعا کند که همسرش را در حین ارتکاب عمل زنا دیده است، البته بدون داشتن شاهد. در این صورت، به دلیل عدم وجود شاهد، مرد می‌تواند به لعان روی آورد.
شرط های مربوط به زن: برخی از فقها مانند شیخ طوسی معتقدند که زن باید مسلمان باشد و از آنجا که زن یهودی، نصرانی، ذمی یا کنیز نمی‌تواند مشمول لعان شود، این شرط را لحاظ کرده‌اند. اما برخی دیگر مانند شیخ مفید این شرط را لازم ندانسته اند و معتقدند که لعان در چنین مواردی هم ممکن است.
لعان قبل از دخول: لعان در صورتی صحیح است که قبل از دخول انجام شود و پس از آن، اعمال قانونی دیگری برای اثبات رابطه نامشروع باید پیگیری گردد.
لزوم حضور در نزد حاکم: لعان باید در محضر حاکم یا نماینده منصوب او صورت گیرد و شروع آن باید با دستور یا تایید حاکم باشد.
زبان لعان: معمولاً لعان باید به زبان عربی خوانده شود، اما اگر طرفین قادر به این کار نباشند، می‌توانند از زبان خود استفاده کنند.
سوالات متداول
در این بخش سوالات متداول در مورد لعان چه به معنی که در بالا اشاره شده و چه لعن و نفرین توسط شخص دیگر باشد را برایتان مطرح نموده ایم:
اگر نتوانم ثابت کنم که همسرم زنا کرده، آیا با لعان کردن می توانم نفی ولد انجام دهم؟
در صورت پذیرش توسط قاضی بله می توانید.
سلام همسرم حدود شش ماه پیش با یه اقایی رابطه داشته که بنده فهمیدم و از اون پس فکر و خیال نذاشته که اروم بشم هر چند که همسرم زده زیرش و میگه چیزی بین ما نبوده حالا من میخوام بدونم که بعد از این مدت با مراجعه به پزشک قانونی میتونم بفهمم که رابطه ای داشتن یا نه؟
اثبات رابطه نامشروع باید با ارائه ادله محکمه پسند انجام شود. در اغلب موارد، پزشک قانونی نمی‌تواند رابطه نامشروع را پس از گذشت چند ماه تشخیص دهد مگر اینکه شواهد مشخص مانند پیامکها یا مکالمات موجود باشد. برای اثبات این موضوع باید از طریق شواهدی مستند اقدام کنید.
فحش دادن نفرین کردن کسی که زنا کرده جرم محسوب میشود؟
سلام. توهین به هر شخصی در حقوق ایران جرم محسوب میشود، چه این فرد مرتکب زنا شده باشد یا خیر. طبق ماده 608 قانون مجازات اسلامی، توهین به افراد، چه در قالب فحاشی و چه در قالب رفتارهای توهین‌آمیز، جرم است و مجازات‌هایی مانند شلاق یا جزای نقدی به همراه خواهد داشت.
خانمی سید و جوان و از ذريه و سبط نوادگان پیامبر(ص) هستم و متاسفانه در حال جدایی از همسرم هستم و همسرم فرد مقید نيست و تمام پرونده به نفع من پيش رفته، ولی همسرم با شماره اصلی خودش پیامک های زشتی برام فرستاده که توهین به جدم بود و این موضوع به شدت دلمو آزار داد و هنوز ناراحتم و در جلسه ی بعدی می خواهم در جلسه ی دادگاهی که دارم، این پیامکها را به قاضی نشون بدم و در حضور قاضی، همسرم را بابت این بی حرمتی‌ها نفرینش کنم، باز با این حال آیا نفرین کردن جرم محسوب میشود؟
سلام. نفرین کردن در حقوق ایران ممکن است به عنوان توهین تلقی شود، خصوصاً اگر کلمات توهین‌آمیز و تحقیرآمیز باشند. در صورت اثبات این که این نفرین‌ها باعث توهین یا هتک حرمت شده‌اند، امکان شکایت به اتهام توهین و هتک حرمت وجود دارد. پیشنهاد میشود از طرح اتهامات توهین‌آمیز در دادگاه خودداری کنید و موضوع را از طریق قانون پیگیری نمایید.
همسرم رفتارهایی که برای تحقیر شأن و کرامت اینجانب یک بانو هستم هدف مرتکب این جرم، پایین آوردن منزلت من کوچک شمردن شأن و کرامت اینجانب جلوی همسایگان با ارائه دوربین مداربسته در پارکینگ بخاطر اینکه من ایشان گفتم من کلید ندارم چرا در خونه را برای رضای خدا باز نکردید با داد و بیداد مرا نفرین کرد، راهنمایی کنید من چطوری میتونم از حق و حقوق خود دفاع کنم از راه قانونی؟
برای دفاع از حقوق خود، اگر رفتارهای فرد باعث تحقیر یا کوچک شمردن شأن شما در ملأعام شده باشد، می‌توانید شکایت به اتهام توهین و هتک حرمت تنظیم کنید. تهیه شواهد مانند فیلم‌های دوربین مداربسته یا شهادت شاهدان می‌تواند در اثبات ادعای شما موثر باشد. شما می‌توانید با مراجعه به دادگاه یا دفاتر خدمات قضائی، شکایت خود را ثبت کرده و درخواست پیگیری قانونی کنید.
لعان یکی از قوانین خاص در قانون مدنی ایران است که به منظور حل اختلافات خانوادگی در موارد خاصی از جمله نفی ولد و جدایی زوجین مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نهاد، علی‌رغم اینکه در عمل کمتر به کار می‌رود، همچنان از نظر قانونی در بسیاری از مسائل خانوادگی نقش مهمی دارد. آثار آن شامل انفساخ ازدواج، منع ازدواج مجدد و نفی نسب از پدر است.
برای دریافت مشاوره بیشتر در این زمینه، می‌توانید با کارشناسان حقوقی در ایران لگال مشورت نمایید.