نظم در دادگاه، یکی از اصول بنیادین دادرسی عادلانه و موثر است که رعایت آن، نقش مهمی در اجرای صحیح عدالت ایفا می‌کند. قانون‌گذار، با هدف صیانت از شأن دادگاه و جلوگیری از اختلال در روند رسیدگی به پرونده‌ها، مقررات مشخصی برای مقابله با بر هم زدن نظم جلسات قضایی وضع کرده است. هرگونه رفتاری که موجب اخلال در جریان رسیدگی، بی‌احترامی به دادگاه یا انحراف دادرسی از مسیر قانونی خود شود، می‌تواند مشمول ضمانت اجراهای قانونی گردد.
در این مقاله به بررسی دقیق مفهوم اخلال در نظم دادگاه، مصادیق قانونی آن، تفاوت با اختلال در نظم دادسرا، مجازات‌های تعیین‌شده در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری، مرجع صالح برای اجرای احکام مربوط به این تخلفات و همچنین نمونه‌ای از رأی صادرشده در این زمینه می‌پردازیم. هدف آن است که مخاطبان با آگاهی کامل از این موضوع، از بروز چنین رفتارهایی در محاکم اجتناب کرده و در صورت مواجهه، اقدامات قانونی مقتضی را بشناسند.
تعریف اخلال در نظم دادگاه
اخلال در نظم دادگاه، به مجموعه‌ای از رفتارها، گفتارها یا حرکاتی اطلاق می‌شود که موجب بی‌نظمی در جلسه رسیدگی، بی‌احترامی به مقام دادگاه یا اختلال در روند طبیعی دادرسی شوند. این رفتارها ممکن است شامل فریاد زدن، توهین، درگیری لفظی یا فیزیکی، امتناع از رعایت دستور قاضی، یا حتی حرکات تحریک آمیز در جلسه باشد.
با اینکه قانون‌گذار تعریف مشخصی از این عبارت ارائه نکرده، اما مطابق رویه قضایی و نظرات قضات، تشخیص اینکه یک رفتار مصداق اخلال در نظم دادگاه است یا نه، به عهده قاضی رسیدگی‌کننده است. بنابراین، معیار اصلی برای شناخت این مصادیق، تشخیص شخص قاضی در همان جلسه دادگاه خواهد بود.
مجازات قانونی اخلال در نظم دادگاه
قانون‌گذار برای مقابله با برهم زدن نظم دادگاه، مجازات‌هایی را در نظر گرفته که بسته به نوع دادگاه (حقوقی یا کیفری) و جایگاه فرد خاطی (اعم از اصحاب دعوا، وکلا، شهود یا سایر حاضران) متفاوت است.
🔹 در دادگاه کیفری:
مطابق ماده ۳۵۴ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر فرد اخلال‌کننده یکی از اصحاب دعوا نباشد، قاضی می‌تواند دستور اخراج او را صادر کند. اما اگر یکی از طرفین دعوی (شاکی یا متهم) مرتکب این رفتار شود، قاضی می‌تواند دستور حبس از یک تا پنج روز برای او صادر کند. اگر این فرد یک وکیل باشد، ابتدا اخطار دریافت می‌کند و در صورت ادامه، به دادسرای انتظامی وکلا معرفی می‌شود.
🔹 در دادگاه حقوقی:
بر اساس ماده ۱۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی، اگر فردی غیر از اصحاب دعوا نظم دادگاه را مختل کند، قاضی می‌تواند دستور اخراج یا حبس تا ۲۴ ساعت صادر کند. اما اگر اخلال‌گر یکی از طرفین دعوا یا وکیل آنان باشد، دادگاه می‌تواند وی را به یک تا پنج روز حبس محکوم نماید که باید بلافاصله اجرا شود.
تفاوت اخلال در نظم دادگاه با دادسرا
در حالی که قانون برای دادگاه‌ها صراحتاً امکان صدور حکم حبس یا اخراج از جلسه را پیش‌بینی کرده است، در دادسرا چنین اختیاری برای بازپرس وجود ندارد.
به عبارتی دیگر، اگر در جریان تحقیقات مقدماتی در دادسرا اخلالی در نظم ایجاد شود، بازپرس صرفاً می‌تواند اقدامات انتظامی انجام دهد و اگر رفتار انجام‌شده جرم محسوب شود، طبق ماده ۸۹ قانون آیین دادرسی کیفری، باید موضوع را به اطلاع دادستان رسانده و پس از اخذ دستور، اقدامات بعدی را انجام دهد.
نمونه رأی اخلال در نظم دادگاه
برای درک بهتر اجرای مقررات مربوط به اخلال در نظم دادگاه، نمونه‌ای از آراء صادر شده را بررسی می‌کنیم:
📄 نمونه رأی دادگاه بدوی (قابل تجدیدنظرخواهی):
در پرونده‌ای که در یکی از شعب دادگاه عمومی حقوقی رسیدگی می‌شد، یکی از اصحاب دعوا به صورت مکرر با صدای بلند، قطع صحبت‌های دیگران و رفتار بی‌ادبانه، نظم جلسه را بر هم زد. قاضی ضمن اخطارهای مکرر، در نهایت با استناد به ماده ۱۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی، وی را به حبس دو روزه محکوم کرد.
📌 رأی مزبور در اجرای احکام کیفری و با حضور ضابط دادگستری اجرا شد و با تأکید دادگاه بر فوریت اجرا، متهم بلافاصله پس از جلسه بازداشت شد.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون اخلال در نظم دادگاه که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ آیا دادخواهی با صدای بلند در بازداشتگاه می‌تواند به عنوان اخلال در نظم عمومی یا دادگاه تلقی شود؟ من در بازداشتگاه دادگاه نسبت به بازداشت خودم اعتراض داشتم و صدایم را بلند کردم که به این دلیل از من شکایت شد.
✅ بر هم زدن نظم دادگاه معمولاً مربوط به جلسه رسیدگی در محضر دادگاه است و نه بازداشتگاه. در بازداشتگاه، اعتراض یا دادخواهی با صدای بلند به خودی خود به منزله اخلال در نظم دادگاه تلقی نمی‌شود، مگر اینکه شرایط خاصی حاکم باشد.
❓ آیا برای وکیل نیز حکم حبس صادر می‌شود؟
✅ در صورت اخلال در نظم، ابتدا به وکیل تذکر داده می‌شود و در صورت تکرار، او از جلسه اخراج شده و به دادسرای انتظامی وکلا معرفی می‌گردد.
❓ آیا می‌توان به حکم حبس صادره بابت اخلال در نظم اعتراض کرد؟
✅ خیر، طبق نظر اکثریت قضات نشست قضایی، این حکم فوری و قابل اجراست و نیازی به ارسال به اجرای احکام ندارد، هرچند بعضی معتقدند باید مسیر اجرای احکام کیفری طی شود.
❓ اگر شاهد یا تماشاچی نظم را برهم بزند، قاضی چه اقدامی می‌تواند انجام دهد؟
✅ قاضی می‌تواند دستور اخراج یا حبس تا ۲۴ ساعت برای وی صادر کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید با مشاوران حقوقی ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.