شهرداری‌ها به عنوان نهادهای عمومی غیردولتی، نقش کلیدی در مدیریت امور شهری ایفا می‌کنند. با این حال، مانند هر نهاد دیگری، ممکن است دچار تخلف یا کوتاهی در اجرای وظایف قانونی خود شوند. از صدور آرای غیرقانونی در کمیسیون‌ها گرفته تا تاخیر در صدور مجوزها و یا حتی تصرف املاک مردم، همگی می‌توانند دلایلی برای شکایت از شهرداری باشند.
اما شکایت مؤثر از شهرداری، نیازمند شناخت دقیق مراجع قانونی، روش‌های ثبت شکایت و شرایط احراز وقوع تخلف است. در این مقاله، ضمن بررسی مراجع صالح رسیدگی به تخلفات شهرداری‌ها همچون دیوان عدالت اداری، دادگاه کیفری، استانداری و وزارت کشور، به مراحل ثبت شکایت و نمونه دادخواست نیز خواهیم پرداخت تا مسیر قانونی پیگیری حقوق شهروندان، شفاف‌تر شود.
شرایط احراز وقوع تخلف شهرداری از قوانین و مقررات
برای طرح شکایت مؤثر از شهرداری، صرف نارضایتی کافی نیست؛ بلکه باید وقوع تخلف از قوانین یا ترک فعل از سوی شهرداری یا مأموران آن به صورت مستند و مستدل اثبات شود. از این رو، احراز تخلف شهرداری نیازمند فراهم بودن شرایط مشخصی است که از سوی مراجع صالح مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مهم‌ترین شرایط احراز تخلف شهرداری شامل موارد زیر است:
- انتخاب مرجع صالح برای شکایت: بسته به نوع تخلف، مرجع رسیدگی متفاوت است؛ برای مثال، دیوان عدالت اداری برای ابطال تصمیمات و مصوبات خلاف قانون شهرداری صلاحیت دارد، در حالی که تخلفات کیفری در دادگاه کیفری رسیدگی می‌شود.
- ذکر دقیق موضوع شکایت: شاکی باید خواسته خود را به طور مشخص و بر اساس قوانین مرتبط بیان کند. همچنین، عنوان شکایت باید با موضوع مورد اختلاف مطابقت داشته باشد.
- اثبات ترک فعل یا تخلف قانونی: باید برای مرجع رسیدگی محرز شود که شهرداری یا مأموران آن برخلاف قانون عمل کرده یا از انجام تکالیف قانونی خود امتناع ورزیده‌اند. این امر با ارائه اسناد، مکاتبات رسمی و مستندات قانونی امکان‌پذیر است.
- ارائه دادخواست دقیق و مستند: شکایت باید در قالب دادخواست رسمی تنظیم شده و به همراه مدارک معتبر به مرجع مربوطه ارسال شود. استناد به مواد قانونی نیز می‌تواند در تقویت ادعا مؤثر باشد.
احراز وقوع تخلف در مراحل انعقاد قرارداد در دیوان عدالت اداری
یکی از شایع‌ترین موارد شکایت از شهرداری‌ها، مربوط به تخلف در مراحل انعقاد قرارداد با پیمانکاران، سرمایه‌گذاران یا اشخاص حقیقی و حقوقی است. طبق تبصره ۳ ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری (الحاقی ۱۴۰۲/۰۲/۱۰)، این مرجع صلاحیت رسیدگی به چنین تخلفاتی را دارد، البته با یک شرط مهم:
دیوان عدالت اداری فقط در صورتی صلاحیت رسیدگی دارد که تخلف در مرحله “انعقاد قرارداد” رخ داده باشد. در مقابل، رسیدگی به دعاوی ناشی از “اجرای قرارداد” بین طرفین در صلاحیت دیوان نیست و باید در دادگاه‌های عمومی حقوقی طرح شود.
برای احراز تخلف در انعقاد قرارداد با شهرداری، باید موارد زیر رعایت شود:
- اثبات عدم رعایت قوانین و مقررات: شاکی باید نشان دهد که شهرداری در فرآیند انتخاب طرف قرارداد یا تنظیم مفاد قرارداد، اصول قانونی را نادیده گرفته است؛ مانند ترک تشریفات مناقصه یا ترک ضوابط بودجه‌ای و قانونی.
- ارائه مدارک و مستندات روشن: قرارداد، مکاتبات رسمی، صورتجلسات، مصوبات و سایر اسناد می‌تواند به عنوان دلیل وقوع تخلف ارائه شود.
- طرح دادخواست در چارچوب قانونی: شکواییه باید در قالب دادخواست رسمی در سامانه ساجد (sajed.divan-edalat.ir) ثبت شود و به درستی به مواد قانونی استناد داشته باشد.
در صورتی که شکایت شما مربوط به مشکلات بعد از اجرای قرارداد با شهرداری است (مثلاً عدم پرداخت مطالبات یا اجرای ناقص)، باید در دادگاه عمومی حقوقی اقامه دعوا کنید، نه در دیوان عدالت اداری.
مراجع رسیدگی به تخلفات شهرداری ها
برای پیگیری تخلفات شهرداری‌ها، نخستین گام، شناسایی مرجع صالح برای رسیدگی به موضوع است. بسته به نوع تخلف، هدف شاکی و خواسته مطروحه، مراجع مختلفی صلاحیت رسیدگی دارند. در ادامه، مهم‌ترین این مراجع را بررسی می‌کنیم:
1. دیوان عدالت اداری
مهم‌ترین مرجع رسیدگی به تخلفات شهرداری، دیوان عدالت اداری است. این مرجع زمانی صالح به رسیدگی است که:
- شهرداری برخلاف قانون، تصمیم یا اقدامی انجام داده باشد؛
- مصوبه یا رأی یکی از کمیسیون‌های شهرداری (مثل ماده ۱۰۰ یا ماده ۷۷) خلاف قانون تلقی شود؛
- خواسته شاکی، ابطال تصمیم، مطالبه خسارت یا احراز تخلف قانونی باشد.
دیوان، پس از ثبت دادخواست، بررسی اسناد و تشکیل جلسه رسیدگی، رأی لازم‌الاجرا صادر می‌کند.
2. دادگاه عمومی حقوقی
در صورتی که شکایت مربوط به مطالبه خسارت مالی از شهرداری یا تصرف غیرقانونی املاک توسط شهرداری باشد، دادگاه حقوقی عمومی صالح است. در این موارد، موضوع جنبه خصوصی و مالی دارد و مستقیماً به حقوق اشخاص مربوط می‌شود.
3. دادگاه کیفری
اگر عمل انجام‌شده توسط شهرداری یا کارکنان آن، جنبه مجرمانه داشته باشد (مثل جعل، تصرف عدوانی یا سوءاستفاده از قدرت)، رسیدگی در دادسرا و دادگاه کیفری انجام می‌شود. شکایت از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و در سامانه عدل ایران (adliran.ir) پیگیری می‌شود.
4. وزارت کشور و استانداری
در مواردی که شهروند تنها قصد گزارش تخلف شهرداری را دارد و خواهان رأی قضایی نیست، می‌تواند به وزارت کشور یا استانداری مراجعه کند. این مراجع تنها به تخلف رسیدگی کرده و رأی صادر نمی‌کنند، اما می‌توانند بازرسی و بررسی اداری انجام دهند و در صورت احراز تخلف، اقدامات انضباطی یا اصلاحی را توصیه کنند.
نمونه دادخواست احراز وقوع تخلف شهرداری
برای طرح دعوای قانونی علیه شهرداری و احراز وقوع تخلف آن در مراجع صالح مانند دیوان عدالت اداری، تنظیم یک دادخواست دقیق، مستند و متناسب با قانون اهمیت زیادی دارد. در ادامه، یک نمونه دادخواست برای احراز تخلف شهرداری آورده‌ایم که می‌تواند به عنوان الگو مورد استفاده قرار گیرد:
نمونه دادخواست شکایت از شهرداری به دیوان عدالت اداری بابت تخلف در صدور پروانه ساخت
ریاست محترم شعبه دیوان عدالت اداری
با سلاماحتراماً، به استحضار می‌رساند اینجانب ……….. فرزند ……… به شماره ملی ………، مالک پلاک ثبتی شماره ……… واقع در …………، می‌باشم. شهرداری منطقه ……… با وجود تکمیل بودن مدارک و رعایت کلیه ضوابط قانونی توسط اینجانب، از صدور پروانه ساخت بدون هیچ‌گونه دلیل موجه قانونی خودداری نموده است.
این اقدام خلاف قانون بوده و مصداق ترک فعل و نقض حقوق مکتسبه قانونی مالک است. لذا با استناد به تبصره 3 ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری و ماده 1 همان قانون، به دلیل تخلف شهرداری از مقررات، تقاضای صدور حکم بر احراز وقوع تخلف و الزام شهرداری به صدور پروانه ساخت طبق قانون را دارم.
با احترام
نام و نام خانوادگی: ………
تاریخ: ………
امضا: ………
چنانچه شکایت شما درباره موضوعات دیگر مانند عدم اجرای مصوبات قانونی، تصرف غیرقانونی ملک شخصی توسط شهرداری یا وضع عوارض غیرقانونی باشد، باید متن دادخواست با توجه به موضوع دعوا تنظیم و مستند شود.
نمونه رأی دیوان عدالت اداری درباره احراز وقوع تخلف شهرداری
برای آشنایی بهتر با نحوه رسیدگی دیوان عدالت اداری به شکایات مربوط به تخلفات شهرداری‌ها، نمونه‌ای از آرای صادر شده توسط دیوان را در ادامه می‌خوانید. این رأی، نمونه‌ای واقعی از پرونده‌هایی است که با استناد به تبصره ۳ ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، به تخلف شهرداری در فرایند قانونی اشاره دارد:
نمونه رای دیوان عدالت اداری – شعبه بدوی
موضوع: شکایت از شهرداری به دلیل امتناع غیرموجه از صدور پایان‌کار
خلاصه رای:
در خصوص شکایت شاکی آقای ……… علیه شهرداری منطقه ……… مبنی بر عدم صدور گواهی پایان‌کار ساختمانی با وجود تکمیل عملیات ساختمانی بر اساس پروانه و رعایت مفاد ضوابط و مقررات شهرسازی، با بررسی مستندات ارائه‌شده، دفاعیات شهرداری فاقد وجاهت قانونی تشخیص داده شده و تاخیری در انجام وظیفه محرز گردیده است.
با توجه به اینکه اقدام شهرداری در امتناع از صدور پایان‌کار، بدون ارائه دلایل مستند و موجه و در تضاد با حقوق مکتسبه شهروندان بوده، لذا شعبه ……… دیوان عدالت اداری به استناد تبصره ۳ ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، حکم به احراز وقوع تخلف از سوی شهرداری و الزام به صدور پایان‌کار ساختمانی ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ صادر می‌نماید.رأی صادره قطعی و لازم‌الاجرا می‌باشد.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول در مورد شکایت از شهرداری که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ برای احراز تقصیر شهرداری در دیوان عدالت، از کجا باید شروع کنم؟ ساختمان من با جانمایی اشتباه شهرداری در ملک مجاور ساخته شده است.
✅ برای پیگیری این موضوع، باید دعوایی تحت عنوان احراز وقوع تخلف در دیوان عدالت اداری اقامه کنید. اسناد مربوطه و مدارک لازم را تهیه کرده و به دیوان ارائه دهید تا تخلف شهرداری مورد بررسی قرار گیرد.
❓چند وقت پیش پدرم در یکی از معابر شلوغ شهر پیاده‌روی می‌کرده که در یک تقاطع یا چهارراه که متاسفانه روشنایی هم نداشته، پاش گیر می‌کنه به بلوک‌های سیمانی که جلوی پیاده‌رو می‌ذارن تا وسیله نقلیه نیاد داخل پیاده‌رو. نتیجه اینکه چشمش عفونت می‌کنه و تخلیه میشه. شهرداری هم رفتیم جواب ندادن. قانونی بخواهیم ادعا کنیم از کجا باید شروع کنیم؟
✅ در چنین مواردی که تقصیر شهرداری مطرح است، ابتدا باید شکایت خود را در دیوان عدالت اداری ثبت کنید. همچنین، می‌توانید از طریق دفتر خدمات قضایی، دادخواست مطالبه خسارت ارائه دهید. کارشناس رسمی دادگستری با بررسی حادثه، میزان تقصیر شهرداری را مشخص خواهد کرد. در صورت اثبات قصور، امکان دریافت دیه نیز وجود دارد.
❓با توجه به کارشکنی علنی شهرداری در جلوگیری از ساخت‌وساز طرف مقابل، با وجود نامه خود شهرداری مبنی بر توقف پروژه در چند نوبت، به کدام نهاد می‌توان از اهمال‌کاری و تخلف شهرداری شکایت نمود؟
✅ می‌توانید ابتدا موضوع را به واحد حفاظت شهرداری و رئیس مستقیم آن کارمند گزارش دهید. در صورت وارد شدن خسارت ناشی از این اهمال، امکان شکایت از شهرداری و کارکنان آن در محاکم قضایی وجود دارد.
❓ من برای خلافی ساختمان به شهرداری مراجعه کردم. یکی از کارمندان شهرداری گفت «من پرونده شما را به کمیسیون ماده ۱۰۰ نمی‌فرستم، چون برای من دوباره‌کاری میشه. بره حکم تخریب بدن، باید دوباره بیام متر کنم». به این علت می‌خوام شکایت کنم.
✅ این نوع رفتار تخلف اداری محسوب می‌شود. می‌توانید ابتدا شکایت خود را به شهردار منطقه، یا از طریق سامانه وزارت کشور و سازمان بازرسی کل کشور ثبت نمایید. در صورت وجود مدارک کافی، شکایت در دیوان عدالت اداری نیز قابل طرح است.
❓ شهرداری عوارضی غیرقانونی محاسبه کرده و کمیسیون ماده 77 رای به نفع من داده است. با عدم اجرای رای توسط شهرداری، چه کاری می‌توان انجام داد؟
✅ در چنین مواردی، می‌توانید با ارائه مدارک به کمیسیون ماده 77 و بازرس کل استان، درخواست پیگیری تخلف شهرداری را انجام دهید. همچنین اگر شهرداری خلاف واقع اقدام به ثبت مدارک کرده باشد، می‌توانید درخواست اعاده دادرسی کنید یا از طریق دادسرای انتظامی قضات پیگیری نمایید.
❓ شهرداری به من می‌گوید که مهندس محاسب و ناظر لازم ندارم، اما اگر نقشه‌ام تغییر کند باید پول بدهم. چه کار کنم؟
✅ برای راهنمایی دقیق‌تر، می‌توانید به سازمان نظام مهندسی مراجعه کنید و از آن‌ها مشورت بگیرید. آن‌ها می‌توانند در مورد نیاز به مهندس محاسب و ناظر و الزامات قانونی مربوطه شما را راهنمایی کنند.