طلاق صوری پدیده‌ای است که برخی از زوجین با اهدافی مانند بهره‌مندی از مستمری بازماندگان یا معافیت فرزند پسر از خدمت سربازی، به صورت غیرواقعی اقدام به آن می‌کنند. با اینکه طلاق صوری در قانون به‌صورت صریح عنوان نشده، اما تحت عنوان معامله صوری و به استناد قوانین مدنی و تأمین اجتماعی، باطل و فاقد اثر شناخته می‌شود.
در این مقاله با بررسی دقیق روش‌های قانونی اثبات طلاق صوری، مصادیق شایع و مجازات‌های مربوط به آن آشنا می‌شویم.
طلاق صوری چیست و چرا انجام می‌شود؟
طلاق صوری، طلاقی است که بدون قصد واقعی جدایی انجام می‌شود. هدف زوجین از این طلاق، استفاده از مزایای قانونی خاص مانند موارد زیر است:
- دریافت مستمری پدر فوت‌شده برای زن
- معافیت فرزند پسر از خدمت نظام‌وظیفه
- استفاده از برخی تسهیلات حمایتی سازمان‌های دولتی
در این نوع طلاق، زوجین پس از ثبت رسمی طلاق، در خفا به زندگی مشترک ادامه می‌دهند؛ گاه در قالب رجوع در عده و گاه به‌صورت صیغه ۹۹ ساله یا بدون ثبت رسمی.
روش‌های اثبات طلاق صوری
برای اثبات اینکه طلاق انجام‌شده واقعی نبوده و صرفاً به‌صورت ظاهری و با هدف فریب قانون صورت گرفته است، راه‌های مختلفی وجود دارد:
✅ 1. بازرسی میدانی توسط سازمان تأمین اجتماعی
سازمان تأمین اجتماعی معمولاً در فرآیند بررسی مستمری یا سایر مزایا، بازرسی‌هایی محلی انجام می‌دهد. اگر مشخص شود زوجین همچنان در یک منزل زندگی می‌کنند، صوری بودن طلاق ثابت خواهد شد.
✅ 2. شهادت شهود و استشهاد محلی
افرادی که از ادامه زندگی مشترک زوجین مطلع هستند (مانند همسایگان یا نزدیکان) می‌توانند شهادت دهند. استشهاد محلی نیز معمولاً با امضای سه الی پنج نفر از اهالی محل اعتبار می‌یابد.
✅ 3. ثبت مجدد ازدواج یا صیغه
اگر پس از طلاق، زوجین مجدداً عقد کرده یا صیغه‌نامه رسمی تنظیم کرده باشند، ارائه این مدرک می‌تواند یکی از قوی‌ترین شواهد در اثبات صوری بودن طلاق باشد.
✅ 4. تحقیقات محلی و بررسی سوابق
در مواردی که شخصی به صوری بودن طلاق اعتراض دارد (مثلاً سایر وراث متوفی)، می‌توان از طریق تحقیقات میدانی و استعلام از دفاتر رسمی، شواهدی مبنی بر ادامه زندگی مشترک ارائه کرد.
دلایل شایع طلاق صوری
در زیر دلایل شایع طلاق صوری که منظور بهره گیری از شرایط خاص انجام می شود را مشاهده می فرمایید:
📌 طلاق صوری برای معافیت سربازی
در این حالت، مادر با همسر خود طلاق صوری می‌گیرد تا تنها پسرش کفیل شناخته شده و از خدمت معاف گردد. اما قانون برای جلوگیری از این سوءاستفاده، شرط کرده است که سی ماه از زمان طلاق گذشته باشد تا معافیت دائمی صادر شود. در صورت اثبات صوری بودن، کارت معافیت باطل و فرد به خدمت اعزام می‌شود.
📌 طلاق صوری برای دریافت مستمری (دریافت حقوق پدر)
زنان مطلقه می‌توانند در صورت نداشتن شغل و همسر، از مستمری پدر فوت‌شده استفاده کنند. اما اگر طلاق فقط ظاهری باشد و زوجین همچنان زندگی کنند، با اثبات آن مستمری قطع شده و دریافت‌کننده مستمری جریمه خواهد شد.
🔹 مدارک لازم برای اثبات طلاق صوری
برای اثبات صوری بودن طلاق، موارد زیر به عنوان مدارک و مستندات قابل ارائه هستند:
- شهادت شهود (دو نفر یا بیشتر)
- استشهادیه کتبی محلی
- فیلم یا عکس از زندگی مشترک بعد از طلاق
- ثبت ازدواج مجدد یا صیغه‌نامه پس از طلاق
- نتایج تحقیقات میدانی سازمان‌ها (مانند تأمین اجتماعی یا نیروی انتظامی)
مجازات طلاق صوری چیست؟
براساس قانون تأمین اجتماعی:
«هر کس به استناد اسناد خلاف واقع یا با وسایل متقلبانه، از مزایای این قانون استفاده نماید، به پرداخت جزای نقدی معادل دو برابر خسارت وارده به سازمان و در صورت تکرار به حبس از ۶۱ روز تا شش ماه محکوم می‌شود.»
به‌علاوه، در صورت استفاده از طلاق صوری برای اخذ معافیت سربازی یا مستمری:
- کارت معافیت باطل می‌شود
- مستمری قطع می‌گردد
- در مواردی نیز دادخواست استرداد وجوه دریافت‌شده مطرح می‌شود
حکم فقهی و حقوقی طلاق صوری
از منظر فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران، یکی از ارکان اساسی برای درستی طلاق، وجود قصد و اراده واقعی برای جدایی است. این بدان معناست که اگر زن و شوهر فقط برای فریب قانون یا استفاده از مزایای خاص (مانند معافیت سربازی یا مستمری بازماندگان) اقدام به طلاق نمایند، در واقع شرایط شرعی و قانونی طلاق را رعایت نکرده‌اند.
📌 استناد به ماده ۱۱۳۶ قانون مدنی
«طلاق دهنده باید بالغ، عاقل، قاصد و مختار باشد.»
واژه “قاصد” به‌معنای داشتن قصد جدی و واقعی برای انجام عمل حقوقی طلاق است. بنابراین، اگر طلاق صرفاً به صورت تشریفاتی و بدون نیت جدایی انجام شود، یکی از ارکان طلاق یعنی قصد، مخدوش است. در نتیجه طلاق باطل یا در بهترین حالت بلااثر خواهد بود.
📌 استناد به ماده ۲۱۸ قانون مدنی
«هرگاه معلوم شود که معامله‌ای صوری بوده و برای فرار از دین یا تقلب در قانون انجام شده است، آن معامله باطل است.»
این ماده در اصل مربوط به معاملات صوری است، اما در فقه و حقوق تطبیقی، طلاق نیز نوعی عمل حقوقی محسوب می‌شود. بنابراین اگر اثبات شود که طلاق تنها برای فریب قانون و نه به نیت جدایی واقعی انجام شده است، می‌توان آن را نیز مشمول بطلان دانست.
🔹 سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول و مواردی که مربوط به طلاق صوری می شود که توسط مراجعه کنندگان به مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ با سلام، چگونه می‌توان صوری بودن طلاق را اثبات کرد؟
✅ برای اثبات صوری بودن طلاق، می‌توانید از روش‌های متعددی استفاده کنید. مهم‌ترین آنها شامل شهادت شهود مطلع از زندگی مشترک زوجین بعد از طلاق، ارائه استشهادیه محلی، بررسی اقامت مشترک در یک منزل پس از طلاق و همچنین اسناد ازدواج مجدد (مانند صیغه‌نامه) پس از طلاق صوری است. ارائه این مدارک به دادگاه خانواده یا سازمان‌های مرتبط مانند تأمین اجتماعی می‌تواند فرآیند اثبات را تسهیل کند.
❓ چگونه می‌توانم صوری بودن طلاق را به سازمان تأمین اجتماعی اثبات کنم؟
✅ برای این منظور، ابتدا باید دلایل و مدارک مستندی مانند صیغه‌نامه پس از طلاق، اقرار زوجین به ادامه رابطه زناشویی یا شهادت همسایگان و نزدیکان که مطلع از زندگی مشترک فعلی طرفین هستند، تهیه و به شعبه مربوطه سازمان تأمین اجتماعی ارائه دهید. در صورت نیاز، می‌توانید از دادگاه نیز تقاضای بررسی صوری بودن طلاق را داشته باشید و حکم مرجع قضایی را جهت اقدام اداری به سازمان تحویل دهید.
❓ هنگامی که بازرسی بیمه برای تأیید مستمری انجام می‌شود، چگونه می‌توانم اثبات کنم که طلاق ما صوری نیست؟
✅ برای اثبات واقعی بودن طلاق، باید مدارک مربوط به زندگی مستقل زوجین پس از طلاق مانند قرارداد اجاره منزل جدید، قبض‌های آب و برق، عدم رجوع در مدت عده، و حتی قطع ارتباط مالی و سکونتی بین طرفین را ارائه دهید. اگر زندگی مشترکی بعد از طلاق وجود نداشته باشد، بازرسی سازمان تأمین اجتماعی نیز ممکن است به همین نتیجه برسد. در صورت بروز اختلاف، استفاده از گواهی عدم رجوع و دفاعیه رسمی نیز توصیه می‌شود.
❓من و همسرم به مدت 7 سال عقد دائم داشتیم و برای وام ازدواج تصمیم به طلاق صوری گرفتیم. بعد از 3 ماه و 10 روز، همسرم از عقد مجدد امتناع کرد. آیا می‌توانم اقدامی انجام دهم؟
✅ در شرایطی که طلاق رسمی ثبت شده باشد، حتی اگر نیت شما صوری بوده، از منظر قانونی طلاق واقعی محسوب می‌شود و امکان الزام همسر به عقد مجدد وجود ندارد، مگر در صورت وجود سند رسمی تعهد یا دلایل الزام‌آور قانونی (مثلاً وجود عقد خارج لازم). توصیه می‌شود از یک وکیل متخصص خانواده برای بررسی راه‌های الزام یا احقاق حق مشورت بگیرید.
❓ چگونه می‌توان طلاق صوری بازماندگان کشوری را اثبات کرد؟
✅ برای اثبات طلاق صوری در چنین مواردی، باید مدارک و شواهدی ارائه شود که نشان‌دهنده ادامه رابطه زوجین پس از طلاق باشد. این مدارک می‌تواند شامل استشهادیه محلی از همسایگان، بررسی اسناد مالی، حضور مستمر در منزل مشترک، یا ثبت عقد موقت مجدد باشد. مراجع قانونی و حتی دیوان عدالت اداری می‌توانند با بررسی این مستندات، تصمیم لازم را در خصوص قطع مزایا یا پیگرد قانونی اتخاذ کنند
برای کسب اطلاعات مشاوره ای در مورد طلاق صوری، تبعات قانونی و اثبات آن می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.