در بسیاری از روابط کاری و مالی، افراد بدون تنظیم قرارداد کتبی یا سند رسمی وارد شراکت می‌شوند. این نوع از شراکت که معمولاً به‌صورت شفاهی یا بر پایه اعتماد شکل می‌گیرد، در صورت بروز اختلاف می‌تواند به یک چالش جدی حقوقی تبدیل شود.
حال این سوال پیش می‌آید که آیا می‌توان شراکت را بدون مدرک کتبی اثبات کرد؟ و اگر بله، از چه راه‌هایی می‌توان این کار را انجام داد؟ در این مقاله به بررسی دقیق روش‌های قانونی اثبات شراکت بدون مدرک، نمونه دادخواست و نمونه رأی دادگاه می‌پردازیم.
✅ منظور از شراکت چیست و انواع آن کدامند؟
شراکت در معنای کلی به معنای مشارکت دو یا چند نفر در مالکیت یا منفعت از یک پروژه، دارایی یا کسب‌وکار است. شراکت در قانون به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- شراکت مدنی: مشارکت دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی برای انجام یک فعالیت اقتصادی با هدف کسب سود. مثلاً شراکت در ساخت یا راه‌اندازی مغازه.
- شراکت حقوقی یا تجاری: که از طریق تشکیل شرکت‌های تجاری مانند سهامی خاص، با مسئولیت محدود و تضامنی شکل می‌گیرد و دارای شخصیت حقوقی مستقل است.
در هر دو نوع شراکت، در صورتی که یکی از شرکا منکر وجود شراکت یا سهم شریک دیگر شود، موضوع وارد حوزه اختلافات حقوقی شده و اثبات شراکت اهمیت پیدا می‌کند.
✅ اثبات شراکت بدون مدرک چگونه امکان‌پذیر است؟
ممکن است شراکت به‌صورت شفاهی یا بر پایه اعتماد شکل گرفته باشد و هیچ قرارداد کتبی، سند رسمی یا مدرکی موجود نباشد. در چنین حالتی مدعی شراکت برای اثبات ادعای خود می‌تواند از روش‌های زیر استفاده کند:
🔹 ۱. شهادت شهود
یکی از مهم‌ترین راه‌های اثبات شراکت بدون مدرک، شهادت شهود است. بر اساس قانون، شهادت دو مرد عادل می‌تواند دلیلی کافی برای اثبات شراکت باشد. البته شهود باید شرایط قانونی از جمله عدالت و اطلاع از موضوع را داشته باشند.
🔹 ۲. اقرار طرف مقابل
اگر شریک منکر در جایی به شراکت اقرار کرده باشد؛ مثلاً در پیامک، مکالمه تلفنی، پیام‌رسان‌ها یا در حضور افراد، این موارد می‌تواند دلیلی قوی برای اثبات شراکت باشد. اقرار نزد قاضی معتبرترین شکل آن است، اما اقرار در خارج دادگاه نیز می‌تواند از طریق جمع‌آوری امارات و قرائن، به عنوان دلیل مورد استناد قرار گیرد.
🔹 ۳. امارات و قرائن
رسیدهای بانکی، پیامک‌ها، مکاتبات ایمیلی، فیلم دوربین‌های مداربسته از محل فعالیت مشترک، چت در پیام‌رسان‌ها و حتی عکس‌ها می‌توانند به‌عنوان اماره به قاضی ارائه شوند. این نوع مدارک می‌تواند برای ایجاد علم قاضی کافی باشد.
🔹 ۴. تقاضای سوگند (سوگند بتی)
اگر هیچ مدرک یا شاهدی وجود نداشته باشد، خواهان می‌تواند از حق خود برای درخواست سوگند بتی استفاده کند. در این حالت دادگاه به خوانده (شریک منکر) تکلیف می‌کند که قسم یاد کند که هیچ شراکتی در کار نبوده است. در صورت امتناع از سوگند، دادگاه ادعای خواهان را وارد می‌داند.
✅ روش‌های قانونی اثبات شراکت بدون مدرک
در صورت عدم وجود قرارداد کتبی، قانون ابزارهایی را برای اثبات رابطه شراکت در اختیار مدعی قرار داده است:
🔸 الف. دادخواست الزام به اجرای آثار عقد
یکی از مهم‌ترین راهکارهای حقوقی برای اثبات شراکت، تقدیم دادخواست «الزام خوانده به اجرای آثار عقد» به دادگاه است. در این دادخواست، خواهان از دادگاه می‌خواهد تا آثار ناشی از رابطه شراکت را (مانند تقسیم سود، شناسایی سهم‌الشرکه و…) به رسمیت بشناسد.
🔸 ب. استفاده از مواد 1325 و 1326 قانون مدنی
این مواد در خصوص سوگند مقرر می‌دارند:
- در دعاوی قابل اثبات با شهادت شهود، مدعی می‌تواند اثبات را منوط به سوگند خوانده کند.
- خوانده نیز می‌تواند دعوا را به سوگند مدعی منوط نماید، مثلاً در دعاوی سقوط دین یا تعهد.
🔸 ج. استناد به اصل صحت و اماره ید
اگر شریک منکر، مالکیت مالی را در اختیار دارد که به ادعای خواهان مرتبط است، اماره «ید» و «اصل صحت» می‌تواند به نفع خواهان عمل کند و دادگاه را به سمت پذیرش رابطه شراکت سوق دهد.
✅ نمونه دادخواست اثبات شراکت بدون مدرک و مطالبه سهم‌الشرکه
در ادامه نمونه‌ای از دادخواست جهت اثبات شراکت بدون مدرک را مشاهده می‌کنید:
ریاست محترم شعبه … دادگاه عمومی حقوقی
با سلام و احترام،
اینجانب … به استناد شواهد و قرائن و شهادت شهود، با خوانده محترم آقای/خانم … در رابطه با پروژه/فعالیت اقتصادی … شراکت داشته‌ام. اما مشارالیه از پذیرش این رابطه و پرداخت سهم‌الشرکه بنده امتناع می‌ورزد. نظر به وجود رابطه شراکت و آثار مالی آن، صدور حکم مبنی بر:
اثبات شراکت
الزام خوانده به اجرای آثار شراکت و پرداخت سهم‌الشرکه
مورد استدعا است.
با احترام
امضا – تاریخ
برای دریافت فایل pdf متن فوق می توانید بر روی نمونه دادخواست اثبات شراکت بدون مدرک و مطالبه سهم‌الشرکه کلیک نمایید.
✅ نمونه رأی اثبات شراکت بدون مدرک
در یک پرونده مشابه در دادگاه عمومی تهران، خواهان ادعا کرد که با خوانده در پروژه ساخت یک مجتمع تجاری شراکت داشته و سهم خود را نقداً پرداخت کرده است. خوانده منکر هرگونه شراکت شد. دادگاه با بررسی موارد زیر، حکم به نفع خواهان صادر کرد:
- شهادت دو نفر شاهد
- اسناد پرداختی بانکی به نام خوانده
- مکالمات ضبط شده و پیامک‌های رد و بدل شده
در نهایت، دادگاه شراکت را احراز کرده و خوانده را به پرداخت سهم‌الشرکه و سود مشارکت محکوم نمود.
✅ سوالات متداول در مورد اثبات شراکت بدون مدرک
در این قسمت می توانید سوالات متداول پیرامون اثبات شراکت بدون مدرک را مشاهده فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است:
❓ سلام. چگونه می‌توان شراکت شفاهی و بدون قرارداد را اثبات کرد؟ من کل سرمایه کسب و کار را با چک پرداخت کردم، اما شریک کل کسب و کار را تصرف کرده است و شاهد هم دارم.
✅ در چنین شرایطی، شهادت شهود نقش مهمی دارد و می‌تواند شراکت را اثبات کند، به‌ویژه اگر شاهدان مطلع از توافق بین شما باشند. همچنین چک‌های پرداخت‌شده که نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری هستند، به عنوان اماره قضایی قابل ارائه به دادگاه‌اند. بهتر است با اظهارنامه رسمی شروع کرده و سپس دادخواست اثبات شراکت و مطالبه سهم‌الشرکه را ثبت نمایید.
❓ سلام، وقتی هیچ مدرکی نداریم چگونه می‌توان شراکت را اثبات کرد؟ آیا می‌توان از طریق استشهادیه محلی اقدام کرد و چند نفر باید امضا کنند تا قبول شود؟
✅ بله، استشهادیه محلی یکی از روش‌های قابل استناد در نبود مدارک کتبی است. این استشهادیه باید توسط حداقل دو شاهد مطلع و واجد شرایط قانونی امضا شود. اعتبار آن بستگی به اطلاعات دقیق، صراحت گواهی و تطابق با واقعیت دارد و معمولاً در کنار سایر امارات مانند رفتار عملی طرفین، به قاضی کمک می‌کند تصمیم بگیرد.
❓ سلام، من با یکی از دوستانم به صورت تلفنی درباره شراکت صحبت کردم و شراکت ما بدون قرارداد یا اجاره‌نامه بوده است. الان بعد از دو ماه فعالیت، او می‌گوید چون پول پیش نیاوردی، من تو را شریک نمی‌خواهم. چه کاری می‌توانم انجام دهم؟
✅ در قدم اول، یک اظهارنامه رسمی برای مطالبه حقوق شراکت ارسال کنید. سپس با دادخواست اثبات شراکت شفاهی همراه با ارائه چت‌ها، مکالمات و شهادت شهود به دادگاه مراجعه کنید. اقرار شفاهی طرف مقابل در جمع یا عملکرد او نیز می‌تواند اماره قضایی محسوب شود.
❓ آیا راهی وجود دارد که چک‌هایی که به شریکم داده‌ام را به عنوان سود شراکت ثابت کنم؟ شاهد ندارم و در قراردادی هم ذکر نشده است.
✅ اثبات اینکه چک‌ها بابت سود شراکت بوده‌اند، در نبود شاهد یا قرارداد، دشوار است. با این حال، اگر بتوانید ارتباط زمانی، توضیح چک در ظهرنویسی یا پیام‌های مرتبط را نشان دهید، ممکن است برای ایجاد علم قاضی کافی باشد. مراجعه به وکیل متخصص جهت بررسی جزئیات پرونده توصیه می‌شود.
❓ آیا بدون مدرکی به جز پول دستی می توان شراکت را اثبات کرد؟
✅ در اثبات از طریق پرداخت پول، شهادت شهود یا رسید پرداختی ضروری است. اگر مدرکی ندارید و طرف مقابل نیز منکر باشد، می‌توانید درخواست سوگند از دادگاه داشته باشید. اثبات پول دستی بدون مدرک کتبی، بسیار دشوار اما در برخی موارد با امارات و شهادت معتبر ممکن است.
❓ چگونه می‌توانم حق شراکت خود را در مغازه‌ای که قراردادی ننوشته‌ام، اثبات کنم؟
✅ برای اثبات شراکت در این شرایط، می‌توانید به شهادت شهود، مکاتبات پیامکی، واریز وجه یا فاکتورهای مشترک استناد کنید. همچنین اگر به‌طور مستمر در مغازه فعالیت داشته‌اید، این موضوع می‌تواند برای قاضی قرینه شراکت تلقی شود. توصیه می‌شود با وکیل دادگستری مشورت کرده و دادخواست خود را اصولی تنظیم نمایید.
با توجه به پیچیدگی اثبات شراکت بدون سند و مدارک رسمی، مشورت با وکیل متخصص حقوق قراردادها و دعاوی مدنی بسیار توصیه می‌شود. اگر نیاز به مشاوره حقوقی دارید یا قصد طرح دعوی دارید، حتماً پیش از هر اقدامی، از مشاوران حقوقی کمک بگیرید.