در روابط زناشویی و در فرآیند طلاق، گاهی ممکن است مباحث مالی تازه‌ای مطرح شود که کمتر از مفاهیمی مثل مهریه شناخته شده باشند. یکی از این مفاهیم مهم و کاربردی، «نحله» است. نحله واژه‌ای است که در فقه و حقوق اسلامی به معنای هدیه و بخششی از سوی مرد به زن شناخته می‌شود. این مبلغ در شرایط خاصی و با رعایت برخی ضوابط به زن تعلق می‌گیرد و از سوی دادگاه تعیین می‌شود.
از سوی دیگر، مسائلی مانند اجرت‌المثل نیز مطرح هستند که گاهی با نحله اشتباه گرفته می‌شوند. شناخت دقیق تفاوت نحله با مهریه و اجرت‌المثل، شرایط تعلق آن، و چگونگی مطالبه این حقوق مالی، اهمیت زیادی برای زنان در زمان طلاق دارد.در این مقاله به صورت کامل و کاربردی به بررسی نحله ایام زوجیت، تفاوت آن با مهریه و اجرت‌المثل، امکان جمع نحله و اجرت‌المثل و شرایط قانونی مربوط به آن خواهیم پرداخت.
نحله ایام زوجیت چیست؟
نحله در لغت به معنای هدیه یا بخشش است. در حقوق خانواده ایران، نحله مبلغی است که هنگام طلاق به درخواست مرد، در صورتی که زن استحقاق دریافت اجرت‌المثل را نداشته باشد یا امکان تعیین اجرت‌المثل فراهم نشود، از سوی دادگاه برای زوجه تعیین می‌شود.
نحله به منظور جبران زحمات و خدماتی که زن طی دوران زندگی مشترک انجام داده ولی به دلیلی امکان تعیین دقیق ارزش مالی آن وجود ندارد، در نظر گرفته می‌شود. برخلاف اجرت‌المثل، در نحله نیازی نیست که زن اثبات کند فعالیت خاصی را به درخواست شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده است. بلکه این مبلغ به عنوان نوعی کمک و حمایت اجتماعی و بر مبنای عرف و توان مالی شوهر تعیین می‌شود.در نتیجه، نحله زمانی به زن تعلق می‌گیرد که:
- طلاق به درخواست زوج باشد.
- امکان تعیین اجرت‌المثل وجود نداشته باشد.
- زن سوء رفتار یا تخلف جدی از وظایف زناشویی نداشته باشد.
فرق نحله و اجرت‌المثل
نحله و اجرت‌المثل ایام زوجیت هر دو در حوزه حقوق مالی زنان در زمان طلاق بررسی می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی با یکدیگر دارند:
اجرت‌المثل ایام زوجیت دستمزدی است که بابت کارهایی که زن در خانه شوهر انجام داده (مانند خانه‌داری، مراقبت از فرزندان، یا کمک در کسب‌وکار شوهر) و این کارها عرفاً رایگان نبوده و زن هم قصد تبرع (انجام کار بدون مزد) نداشته، محاسبه و پرداخت می‌شود. اجرت‌المثل مبتنی بر درخواست زن و اثبات نوع کار و میزان فعالیت‌های اوست و معمولاً با نظر کارشناس رسمی تعیین می‌شود.
نحله اما زمانی مطرح می‌شود که:
- زن شرایط دریافت اجرت‌المثل را نداشته باشد (مثلاً نتواند اثبات کند که قصد تبرع نداشته یا کارها به درخواست شوهر بوده‌اند).
- یا امکان تعیین دقیق اجرت‌المثل وجود نداشته باشد.
در این حالت دادگاه، با توجه به سال‌های زندگی مشترک، وضعیت مالی زوج و زحمات کلی زن، مبلغی را به عنوان نحله تعیین می‌کند. برخلاف اجرت‌المثل، برای نحله نیازی به تعیین کارشناس نیست و دادگاه مستقیماً مقدار آن را تعیین می‌کند.
آیا نحله و اجرت‌المثل قابل جمع است؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت نحله و اجرت‌المثل قابل جمع نیستند. یعنی زن در فرآیند طلاق فقط می‌تواند یکی از این دو را دریافت کند، نه هر دو را.بنابراین نحله و اجرت‌المثل در عرض یکدیگر نیستند بلکه نحله در طول اجرت‌المثل قرار می‌گیرد و تنها در صورت عدم امکان تعیین اجرت‌المثل، نحله مطرح می‌شود.
اگر طلاق به دلیل سوء رفتار زن باشد (مثلاً ناشزه بودن یا تخلف از وظایف همسری)، نه اجرت‌المثل و نه نحله به او تعلق نمی‌گیرد.
فرق نحله و مهریه
نحله و مهریه هر دو جزء حقوق مالی زن در ازدواج محسوب می‌شوند، اما ماهیت و زمان تعلق آن‌ها متفاوت است.
مهریه مالی است که در همان ابتدای عقد نکاح تعیین می‌شود و به محض وقوع عقد، زن مالک آن می‌شود. مهریه یک دین بر عهده شوهر است که زن در هر زمان می‌تواند آن را مطالبه کند؛ چه زندگی مشترک ادامه داشته باشد و چه طلاقی در کار نباشد. پرداخت مهریه، ارتباطی به نوع رفتار زن یا درخواست طلاق ندارد و به صرف عقد نکاح زن مستحق دریافت آن است.
نحله اما یک حق مالی است که تنها در شرایط خاصی در زمان طلاق به درخواست زوج و در نبود اجرت‌المثل تعیین می‌شود. این مبلغ به عنوان جبرانی برای زحمات زن در طول زندگی مشترک پرداخت می‌شود و ارتباطی به مهریه ندارد. نحله هدیه‌ای است که بر مبنای شرایط مالی شوهر و مدت زندگی مشترک و زحمات زن از سوی دادگاه تعیین می‌شود.
به طور خلاصه:
- مهریه: حق مسلم و قطعی زن از ابتدای ازدواج.
- نحله: مبلغ حمایتی که فقط در زمان طلاق و تحت شرایط خاص به زن تعلق می‌گیرد.
شرایط دریافت نحله چیست؟
برای اینکه زن بتواند نحله دریافت کند، چند شرط مهم باید وجود داشته باشد. این شرایط به صورت خلاصه عبارتند از:
۱. درخواست طلاق باید از طرف مرد باشد
اگر مرد بدون دلیل موجه و بدون رضایت زن درخواست طلاق بدهد، زن می‌تواند برای دریافت نحله اقدام کند.
اما اگر خود زن تقاضای طلاق کرده باشد یا طلاق توافقی باشد، اصولاً نحله به او تعلق نمی‌گیرد.
۲. عدم پرداخت اجرت‌المثل
همان‌طور که در بخش قبل گفتیم، اگر زن شرایط لازم برای دریافت اجرت‌المثل را نداشته باشد (مثلاً نتواند اثبات کند کارهایش رایگان نبوده)، دادگاه برای جبران زحمات او، نحله تعیین می‌کند.
در نتیجه، اگر اجرت‌المثل تعیین شده باشد، دیگر نحله پرداخت نمی‌شود.
۳. عدم سوء رفتار زن
اگر زن در زندگی مشترک سوءرفتار داشته باشد یا از وظایف همسری خود تخلف کرده باشد (مثلاً نشوز یا بدرفتاری با شوهر)، نحله به او تعلق نمی‌گیرد.
در واقع قانون از زنی حمایت می‌کند که زندگی مشترک را بدون تخلف و با حسن نیت ادامه داده باشد.
۴. وضعیت مالی مرد
دادگاه هنگام تعیین مبلغ نحله، وضعیت مالی مرد را نیز در نظر می‌گیرد. اگر مرد توانایی مالی کمی داشته باشد، ممکن است مبلغ کمتری به عنوان نحله تعیین شود.
مبلغ نحله چقدر است و چگونه تعیین می‌شود؟
مبلغ نحله میزان مشخص و ثابتی ندارد و بسته به شرایط هر پرونده، توسط دادگاه تعیین می‌شود. بر خلاف مهریه که معمولاً هنگام عقد تعیین می‌شود و مقدار آن مشخص است، نحله به صورت قطعی از پیش تعیین نشده و قاضی براساس مجموعه‌ای از عوامل نسبت به تعیین مبلغ آن اقدام می‌کند.
دادگاه در تعیین مبلغ نحله به این موارد توجه می‌کند:
- مدت زمان زندگی مشترک: هرچه طول مدت زندگی مشترک بیشتر باشد، معمولاً مبلغ نحله نیز بیشتر خواهد بود.
- میزان زحمات و فعالیت‌های زوجه در منزل: فعالیت‌هایی فراتر از وظایف شرعی و قانونی زن در خانه، در تعیین میزان نحله مؤثر است.
- وضعیت مالی مرد (زوج): توانایی مالی مرد نقش مهمی در تعیین میزان نحله دارد. اگر مرد وضعیت مالی مناسبی داشته باشد، معمولاً مبلغ بالاتری برای نحله در نظر گرفته می‌شود.
- شرایط خاص زوجه: گاهی شرایط ویژه‌ای مانند بیماری، کهولت سن یا وضعیت خاص اجتماعی زوجه نیز در میزان نحله اثرگذار است.
نکته بسیار مهم این است که نیازی به تعیین کارشناس رسمی برای مشخص کردن مبلغ نحله وجود ندارد. قاضی دادگاه با بررسی کلی پرونده، شرایط طرفین و استعلام‌های مالی در صورت نیاز، به صورت مستقیم و براساس عرف و عدالت مبلغ نحله را تعیین می‌کند.
آیا مبلغ نحله قابل اعتراض است؟
بله. اگر هر یک از طرفین (زن یا مرد) نسبت به مبلغ تعیین‌شده برای نحله اعتراض داشته باشند، می‌توانند در مهلت قانونی نسبت به رأی صادره اعتراض و درخواست تجدیدنظر کنند. در مرحله تجدیدنظر نیز مبلغ نحله ممکن است تأیید، کاهش یا افزایش یابد.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون نحله، تفاوت ها و نحوه دریافت که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ آیا در دعوای فسخ نکاح می‌توان اجرت‌المثل ایام زوجیت یا نحله را نیز مطالبه کرد؟
✅ بله، در موارد فسخ نکاح نیز امکان مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت یا نحله وجود دارد. این درخواست می‌تواند به عنوان بخشی از دعاوی مالی مرتبط با ازدواج مطرح شود.
❓ همسرم از دادگاه گواهی عدم سازش خواسته اما در دفترخانه حاضر نشده و دادگاه ۱۶ میلیون تومان نحله تعیین کرده تا به من بپردازد. آیا می‌توانم اجرت‌المثل ایام زوجیت را هم درخواست کنم؟
✅ بله، شما می‌توانید اجرت‌المثل ایام زوجیت را نیز درخواست کنید. این درخواست می‌تواند به صورت جداگانه از نحله ارائه شود و باید مستندات کافی برای ادعای خود داشته باشید.
❓ آیا با داشتن رأی الزام به تمکین به نفع زوجه، زوجه می‌تواند درخواست اجرت‌المثل ایام زوجیت را از زوج مطالبه کند؟
✅ بله، زوجه می‌تواند با داشتن رأی الزام به تمکین، همچنان درخواست اجرت‌المثل ایام زوجیت را از زوج داشته باشد و منعی برای این کار وجود ندارد.
❓ من چند سالی است که طلاق گرفته‌ام و هنوز حق‌وحقوقم را مطالبه نکرده‌ام. آیا می‌توانم دادخواست نفقه، اجرت‌المثل و نحله را به صورت همزمان ارائه دهم یا هر کدام باید جداگانه پیگیری شود؟
✅ هر کدام از این مطالبات نیازمند پیگیری جداگانه‌ای هستند و باید بر اساس شرایط و مستندات خاص خودشان ارائه شوند. بهتر است با یک وکیل مشورت کنید تا راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.
❓ ترک انفاق چیست؟ آیا به جای اجرت‌المثل می‌شود درخواست نحله کرد؟
✅ترک انفاق به معنای خودداری زوج از پرداخت نفقه واجب به زوجه است که جنبه کیفری دارد و می‌تواند موجب تعقیب کیفری شوهر شود. اما ترک انفاق ارتباط مستقیمی با اجرت‌المثل یا نحله ندارد. اجرت‌المثل و نحله حقوق مالی متفاوتی هستند که به‌دلیل فعالیت‌های زن در طول زندگی مشترک مطرح می‌شوند. بنابراین در صورت تحقق شرایط، امکان درخواست نحله وجود دارد، اما ترک انفاق جایگزین اجرت‌المثل یا نحله نمی‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با مشاوران حقوقی ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.