ارث بردن یکی از مهم‌ترین مباحث حقوقی در زندگی هر فرد است که قانونگذار برای آن قواعد دقیقی تعیین کرده است. اما وقتی یکی از وراث، غایب مفقودالاثر باشد و از سرنوشت او خبری در دست نباشد، وضعیت تقسیم ارث پیچیده‌تر می‌شود. غایب مفقودالاثر به شخصی گفته می‌شود که برای مدتی طولانی از او هیچ خبری نباشد و زنده یا مرده بودنش قابل اثبات نباشد. سوالات زیادی در این زمینه مطرح می‌شود: آیا به چنین فردی ارث تعلق می‌گیرد؟ نحوه نگهداری سهم الارث او چگونه است؟ و اگر بعدها فوت او ثابت شود، سرنوشت سهم وی چه خواهد بود؟
در این مقاله به صورت جامع به بررسی مفهوم غایب مفقودالاثر، شرایط تقسیم ارث در این وضعیت، نقش دادگاه در تعیین امین، و قواعد مربوط به موت فرضی خواهیم پرداخت. اگر به دنبال دانستن جزئیات حقوقی در این زمینه هستید، با ما همراه باشید
غایب مفقودالاثر کیست؟
بر اساس ماده ۱۰۱۱ قانون مدنی، غایب مفقودالاثر به شخصی گفته می‌شود که برای مدت نسبتاً طولانی از محل زندگی خود غایب باشد و هیچ اطلاعی از حیات یا ممات او در دست نباشد. سه شرط اصلی برای تحقق عنوان غایب مفقودالاثر عبارتند از:
- غیبت طولانی: شخص برای مدتی طولانی غایب باشد به طوری که بازگشت یا یافتن او غیرممکن یا دشوار شده باشد.
- عدم اطلاع از وضعیت حیات یا ممات: هیچ گونه خبری درباره زنده یا مرده بودن او در دسترس نباشد.
- نبود امکان تماس: امکان برقراری ارتباط یا کسب اطلاع از وضعیت او به طور کامل منتفی شده باشد.
در چنین شرایطی، وضعیت حقوقی خاصی برای این شخص در نظر گرفته می‌شود تا اموال و حقوقش حفظ شود. اگر غایب، فردی را برای اداره اموال خود تعیین نکرده باشد، دادگاه برای او امین منصوب می‌کند تا از دارایی‌هایش محافظت شود. شما می توانید اطلاعات بیشتر را این مورد در بخش اداره اموال غایب مفقودالاثر مطالعه نمایید.
مفهوم غایب مفقودالاثر نقش مهمی در مباحث حقوق ارث دارد، زیرا وضعیت او می‌تواند در تقسیم اموال متوفی یا اداره اموال خودش، اثر مستقیم داشته باشد.
نحوه تقسیم ارث در صورت مفقود شدن یکی از وراث
اگر در میان وراث یک متوفی، فردی به عنوان غایب مفقودالاثر وجود داشته باشد، تقسیم ارث با رعایت مقررات خاصی انجام می‌شود. طبق ماده ۸۷۹ قانون مدنی، سهم غایب از ترکه تعیین و کنار گذاشته می‌شود تا وضعیت او روشن شود. مراحل این فرآیند به این صورت است:
- تعیین سهم الارث غایب: ابتدا میزان سهم غایب مانند سایر وراث مشخص می‌شود.
- کنار گذاشتن سهم: سهم مشخص‌شده در اختیار امینی که دادگاه تعیین می‌کند قرار می‌گیرد تا از اموال مراقبت کند.
- عدم تقسیم نهایی: تا زمانی که وضعیت حیات یا فوت غایب محرز نشود، این سهم در میان سایر وراث تقسیم نمی‌شود.
وضعیت پس از روشن شدن حال غایب:
- اگر معلوم شود غایب قبل از مورث فوت کرده است، سهم او بین سایر وراث تقسیم می‌شود.
- اگر ثابت شود که غایب بعد از فوت مورث در قید حیات بوده و سپس فوت کرده، سهم او به وراث غایب منتقل می‌شود.
- اگر غایب زنده بازگردد، باید سهم الارث او بدون کم و کاست به خودش داده شود.
این فرآیند باعث می‌شود هم حقوق غایب حفظ شود و هم سایر وراث از بلاتکلیفی طولانی رها شوند. به این ترتیب، قانون به تعادل بین منافع همه طرفین توجه ویژه‌ای داشته است.
میزان سهم الارث غایب مفقودالاثر
حضور غایب مفقودالاثر در میان وراث متوفی، باعث محرومیت او از ارث نمی‌شود. طبق ماده ۸۷۹ قانون مدنی، اگر یکی از وراث غایب باشد، سهم‌الارث او باید حفظ شود تا وضعیت او مشخص گردد. این مقرره به این معناست که:
- سهم غایب کنار گذاشته می‌شود: سهم او همانند سایر وراث تعیین می‌شود ولی تصرف یا تقسیم نمی‌شود.
- اصل بر زنده بودن غایب است: تا زمانی که حکم موت فرضی صادر نشود یا مرگ واقعی او به اثبات نرسد، فرض بر زنده بودن اوست.
- اگر بعداً فوت او پیش از مورث احراز شود: سهم غایب به سایر وراث بازمی‌گردد.
- اگر پس از مرگ مورث یا زنده بودن او احراز شود: سهم‌الارث به خودش یا به وراث او منتقل خواهد شد.
در واقع، قانونگذار برای جلوگیری از تضییع حقوق غایب و سایر وراث، این قاعده را پیش‌بینی کرده است. تعیین تکلیف سهم‌الارث غایب به معنای به تعویق انداختن نهایی تقسیم آن نیست، بلکه حفظ حقوق همه ذی‌نفعان تا روشن شدن وضعیت غایب است.
نحوه اداره سهم‌الارث غایب مفقودالاثر
وقتی یکی از وراث غایب مفقودالاثر باشد، سهم او باید حفظ شود و اداره این سهم نیازمند تدابیر قانونی خاصی است. مطابق ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی و قوانین امور حسبی، اگر غایب، فردی را برای اداره اموال خود تعیین نکرده باشد، دادگاه برای او امین منصوب می‌کند. امین وظایف زیر را برعهده خواهد داشت:
حفظ و نگهداری سهم غایب: امین باید اموال را در شرایطی مناسب نگهداری کند تا در زمان بازگشت غایب یا تعیین تکلیف قانونی، اموال سالم به او یا وراث تحویل شود.
جلوگیری از حیف و میل اموال: امین موظف است از هرگونه تصرف زیان‌آور یا هزینه‌های بی‌مورد خودداری کند.
ارائه حساب به دادگاه: امین باید در دوره‌های مشخص گزارشی از وضعیت اموال به دادگاه ارائه دهد.
- تقاضای تعیین امین می‌تواند از سوی اشخاص ذی‌نفع مانند سایر وراث، طلبکاران یا دادستان صورت گیرد. تعیین امین اقدامی پیشگیرانه است تا اموال غایب در معرض نابودی یا سوءاستفاده قرار نگیرد.
- لازم به ذکر است با صدور حکم موت فرضی یا بازگشت غایب، وظایف امین پایان می‌یابد و اموال به شخص بازگشته یا به وراث او منتقل خواهد شد.
نظر فقهی درباره ارث غایب مفقودالاثر
در فقه اسلامی، غایب مفقودالاثر جایگاه ویژه‌ای دارد و فقها در این باره احکام روشنی بیان کرده‌اند. بر اساس دیدگاه فقهای شیعه، تا زمانی که مرگ فرد غایب با دلایل معتبر شرعی احراز نشود، حکم به زنده بودن او داده می‌شود. برخی نکات فقهی مهم در این باره عبارتند از:
- اصل بر زنده بودن غایب: تا زمان احراز فوت، نمی‌توان اموال غایب را تقسیم کرد یا در آنها تصرف نمود. این اصل در فقه به عنوان “استصحاب حیات” شناخته می‌شود.
- لزوم حفظ اموال: اموال غایب باید زیر نظر حاکم شرع یا نماینده او نگهداری شود و هیچ ورثه‌ای بدون اجازه حق تصرف ندارد.
- تقسیم اموال پس از یقین به مرگ: تنها پس از اثبات مرگ واقعی یا صدور حکم موت فرضی، می‌توان اموال غایب را بین وراث تقسیم کرد.
- بازگشت غایب: اگر بعد از تقسیم اموال، غایب زنده بازگردد، کسانی که اموال او را تصرف کرده‌اند، موظف به بازگرداندن اصل مال و سودهای حاصل از آن هستند.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون ارث غایب مفقودالاثر و نحوه تقسیم ارث فرد مفقود شده را که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است مشاهده می فرمایید:
❓ سلام، اگر فردی مفقودالاثر شود و هیچ اثری از او نباشد، بعد از چه مدتی می‌توان ادعای ارث کرد و اموال وی را به ورثه داد؟
✅ برای تقسیم ارث یک فرد مفقودالاثر، ابتدا باید از دادگاه تقاضای صدور حکم فوت فرضی نمایید. صدور این حکم پس از گذشت مدتی معین و با ارائه دلایل کافی به دادگاه انجام می‌پذیرد. بدون حکم فوت فرضی، تقسیم ارث قانونی نیست.
❓ ارث شخص غایب مفقودالاثر مجرد که همسر، فرزند، پدر و مادر ندارد، چگونه تقسیم می‌شود؟ اگر دو خواهر از او فوت کرده باشند، آیا ارث به آنها می‌رسد یا فقط به وراث زنده تعلق می‌گیرد؟
✅ در صورت فوت یکی از وراث قبل از مورث، آن وارث سهمی از ارث نمی‌برد. بنابراین، اگر خواهران قبل از برادر غایب فوت کرده باشند، ارث به آنها و ورثه آنها تعلق نمی‌گیرد و فقط وراث زنده از ارث بهره‌مند می‌شوند.
❓ تفاوتی بین مفقودالاثر و غایب مفقودالاثر وجود دارد؟
✅ هر یک از اصطلاحات مفقودالاثر و غایب مفقودالاثر دارای احکام و شرایط خاص خود هستند. معمولاً غایب مفقودالاثر به شخصی اشاره دارد که مدت طولانی‌ای غایب است و هیچ خبری از او در دست نیست، در حالی که مفقودالاثر ممکن است به شرایط خاص‌تری اشاره داشته باشد.
❓ پدرم دوازده سال است که مفقودالاثر است و هیچ اطلاعی از او نداریم. پرونده مفقودی او در دادگاه است و مادرم به عنوان وکیل مفقودالاثر تعیین شده است. اکنون که پدربزرگ و مادربزرگم فوت کرده‌اند، آیا حق ارث به پدرم تعلق می‌گیرد؟
✅ تا وقتی که حکم فوت فرضی از دادگاه صادر نشده باشد، پدر شما به عنوان زنده فرض می‌شود و حق ارث برای او محفوظ است. شما می‌توانید بر اساس این حق ادعای ارث کنید و در صورت لزوم از طریق دادگاه حق خود را پیگیری کنید.
❓ اگر زنم را طلاق دهم و مفقودالاثر شوم، آیا ارث من به عنوان مهریه به زنم تعلق می‌گیرد؟
✅ بله، در صورتی که شما طلاق داده باشید و بعد مفقودالاثر شوید، زن شما می‌تواند مهریه خود را از اموال شما درخواست کند.
❓ دختری ۲۴ ساله هستم که پدرم از سه سالگی مفقودالاثر شده است. برای دریافت ارث پدربزرگم که اخیراً فوت کرده، چه باید بکنم؟
✅ برای دریافت سهم ارث خود، ابتدا باید دادخواست صدور حکم غایب مفقودالاثر برای پدر خود بدهید. این فرآیند ممکن است مدتی طول بکشد، اما در صورت موفقیت، شما می‌توانید سهم خود را از ارث دریافت کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با مشاوران ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.