ازدواج موقت یا همان صیغه، یکی از انواع نکاح‌های معتبر در فقه اسلامی و قوانین ایران است که با هدف پاسخ به برخی نیازهای اجتماعی و خانوادگی، پذیرفته شده است. هرچند این نوع ازدواج بسیاری از آثار ازدواج دائم را ندارد، اما همچنان پرسش‌های حقوقی مهمی درباره آن مطرح می‌شود.
یکی از مهم‌ترین موضوعات، مسأله ارث‌بری در ازدواج موقت است؛ به ویژه اینکه آیا زن صیغه‌ای از شوهر خود ارث می‌برد یا خیر؟ همچنین بسیاری می‌خواهند بدانند حقوق زن صیغه‌ای چگونه تعیین می‌شود و وضعیت ارث فرزندان حاصل از این نوع ازدواج به چه صورت خواهد بود. در این مقاله، قصد داریم به طور کامل و دقیق به این سوالات پاسخ دهیم و نکات حقوقی مهم در زمینه ارث در عقد موقت را بررسی کنیم.
آیا زن صیغه ای ارث می‌برد؟
در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران، ازدواج به دو شکل دائم و موقت (صیغه) پذیرفته شده است. اما یکی از تفاوت‌های مهم بین این دو نوع ازدواج، مسأله ارث‌بری است. طبق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، زن و شوهر فقط در صورتی از یکدیگر ارث می‌برند که نکاح آن‌ها دائمی باشد و مانعی برای توارث وجود نداشته باشد. بنابراین در عقد موقت یا صیغه، زن و مرد از یکدیگر ارث نمی‌برند.
حتی اگر در متن صیغه‌نامه شرط شده باشد که زوجین از هم ارث ببرند، این شرط فاقد اعتبار حقوقی است و تأثیری در توارث ندارد. چون قوانین ارث، قواعد آمره محسوب می‌شوند و توافق‌های شخصی نمی‌توانند آن‌ها را تغییر دهند.
البته باید توجه داشت که این ممنوعیت فقط مربوط به زن و شوهر صیغه‌ای است. اگر از این ازدواج فرزندی به دنیا بیاید، فرزند و والدین همچنان طبق قواعد نسبی از یکدیگر ارث می‌برند. به عبارت دیگر، عدم ارث‌بری مخصوص رابطه زوجیت در عقد موقت است و شامل رابطه والدین و فرزند نمی‌شود.
آیا در عقد موقت زن و مرد از یکدیگر ارث می‌برند؟
یکی از پرسش‌های متداول درباره ازدواج موقت این است که آیا زن و شوهر صیغه‌ای می‌توانند از یکدیگر ارث ببرند؟ مطابق با ماده ۹۴۰ قانون مدنی، شرط ارث‌بری زوجین از یکدیگر دائمی بودن نکاح است. به این ترتیب، در ازدواج‌های موقت، رابطه زوجیت به گونه‌ای نیست که به ارث منتهی شود و بنابراین زن و مرد صیغه‌ای از یکدیگر ارث نمی‌برند.
در برخی موارد این سوال پیش می‌آید که آیا امکان دارد با شرطی در عقد موقت، توارث برقرار شود؟ بر اساس نظریه رسمی اداره حقوقی قوه قضاییه (شماره ۷/۱۴۰۱/۵۰۱)، قواعد مربوط به ارث، آمره است و هرگونه شرطی برای ارث‌بری در نکاح موقت باطل و فاقد اثر قانونی است. این قواعد اجازه نمی‌دهد که طرفین در عقد موقت با درج شرطی، خود را وارث یکدیگر قرار دهند.
با این حال، یک راهکار قانونی برای جبران این محدودیت وجود دارد: زوج می‌تواند در زمان حیات خود، بخشی از اموال خود را (تا سقف یک‌سوم) وصیت کند. به این ترتیب می‌تواند بخشی از دارایی خود را به همسر صیغه‌ای منتقل نماید بدون اینکه این انتقال عنوان ارث داشته باشد.
بنابراین، نتیجه‌گیری آن است که اگرچه در عقد موقت زن و مرد به طور طبیعی از یکدیگر ارث نمی‌برند، اما از طریق وصیت می‌توانند تا حد معینی حقوق مالی برای یکدیگر ایجاد کنند.
آیا همسر صیغه‌ای می‌تواند حقوق یا مستمری شوهر را دریافت کند؟
یکی از سوالات رایج درباره ازدواج موقت این است که آیا زن صیغه‌ای پس از فوت شوهر می‌تواند حقوق یا مستمری او را دریافت کند؟ پاسخ منفی است.
طبق قوانین ایران، در ازدواج موقت به دلیل عدم وجود رابطه ارث‌بری میان زن و مرد، زن صیغه‌ای نیز حق دریافت حقوق بازنشستگی، مستمری و مزایای مشابه را ندارد. این حقوق فقط به همسر دائم متوفی تعلق می‌گیرد. حتی اگر در زمان حیات شوهر، شرطی برای پرداخت مستمری یا حقوق به زن صیغه‌ای در نظر گرفته شده باشد، این شرط از نظر قانونی فاقد اعتبار است.
در واقع، زن در عقد موقت تنها حق دریافت مهریه (که در زمان عقد تعیین شده) را دارد و در صورت فوت شوهر، هیچ‌گونه حقی نسبت به اموال یا حقوق مالی او پیدا نمی‌کند. همچنین نفقه در عقد موقت تنها در صورت درج شرط پرداخت نفقه در صیغه‌نامه قابل مطالبه است، وگرنه اصل بر عدم تعلق نفقه در ازدواج موقت است.
البته در موارد خاص، اگر هنگام انعقاد عقد موقت یا در طول زندگی مشترک، توافقی کتبی میان طرفین برای پرداخت مستمری یا مزایا صورت گرفته باشد (مثلاً در قالب قرارداد مالی یا شرط ضمن عقد)، امکان پیگیری حقوقی این موضوع وجود دارد. در غیر این صورت، از نظر قانونی، زن صیغه‌ای ذی‌حق نیست.
آیا فرزند حاصل از ازدواج موقت از والدین ارث می‌برد؟
در حالی که زن و شوهر در عقد موقت از یکدیگر ارث نمی‌برند، وضعیت فرزندان حاصل از این ازدواج متفاوت است. طبق ماده ۱۱۵۸ قانون مدنی، طفلی که در زمان زوجیت به دنیا بیاید، چه حاصل از عقد دائم و چه موقت باشد، به پدر و مادرش ملحق می‌شود. این الحاق حقوق و تکالیف متقابل مانند نفقه، حضانت، و البته ارث را به دنبال دارد.
بنابراین فرزند حاصل از ازدواج موقت، درست همانند فرزندان ازدواج دائم، از پدر و مادر خود ارث می‌برد. همچنین اگر فرزند قبل از والدین فوت کند، والدین نیز از او ارث خواهند برد. این موضوع نشان می‌دهد که تفاوتی از جهت حقوق ارثی بین فرزندان ازدواج دائم و موقت وجود ندارد.
البته شرط مهم در این موضوع، اثبات نسب قانونی میان فرزند و پدر است که در صورت ثبت رسمی ازدواج موقت یا اثبات زوجیت از طریق دادگاه، به راحتی محقق می‌شود. در صورتی که قصد این را دارید که بدانید که چه شرایطی را باید فراهم نمایید تا فرزند حاصل از ازدواج موقت مشمول ارث شود می توانید مطلب مربوط به این موضوع با نام ارث فرزند صیغه ای را مطالعه فرمایید.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون ارث بردن زن صیغه ای از شوهر و بالعکس را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:
❓ خانمی هستم که بیست و دو سال پیش با آقایی ازدواج موقت داشتم و دختر بیست ساله‌ای دارم. صیغه ما به مدت سی سال بود و قرار بود بعد از مدتی به عقد دائم تبدیل شود، اما هرگز این اتفاق نیفتاد و ایشان بعد از بیست و دو سال فوت کردند. سؤال من این است که آیا پس از فوت، زوجه در عقد موقت می‌تواند از ارث همسر یا مهریه از وراث بهره‌مند شود؟ همچنین دخترم فرزند این آقاست.
✅ در ازدواج موقت، زن از همسر خود ارث نمی‌برد. طبق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، فقط زوجین در نکاح دائم از یکدیگر ارث می‌برند. بنابراین شما حقی از ارث همسر ندارید، اما اگر مهریه در عقد مشخص شده و پرداخت نشده باشد، می‌توانید برای دریافت آن از ماترک مطالبه کنید. دخترتان نیز چون فرزند مشروع محسوب می‌شود، از پدرش ارث خواهد برد.
❓ آیا در ازدواج موقت ۹۹ ساله، زن می‌تواند از همسر ارث ببرد؟
✅ خیر، حتی اگر ازدواج موقت به مدت ۹۹ سال باشد، باز هم زن از همسر خود ارث نمی‌برد. تنها در نکاح دائم امکان توارث بین زوجین وجود دارد.
❓ من ۳۶ ساله‌ام و متارکه کرده‌ام، در حال حاضر حقوق پدری و بیمه ارتش دارم. قصد ازدواج مجدد با پسری ۳۶ ساله را دارم اما نمی‌خواهم حقوق و بیمه‌ام قطع شود. این آقا هم می‌خواهد که بعد از فوت، بیمه عمر و بازنشستگی و اموالش به من برسد و از همه مهم‌تر یک بچه هم می‌خواهد. آیا با ازدواج موقت که در محضر ثبت شود می‌توانم سهمی از اموال، ارث یا حقوق ایشان در صورت داشتن فرزند بگیرم؟
✅ در ازدواج موقت، زن از همسر خود ارث نمی‌برد و از حقوق و اموال او سهمی نخواهد داشت، حتی اگر ازدواج رسمی ثبت شده باشد. تنها فرزند شما در صورت تولد، از پدر خود ارث می‌برد. برای بهره‌مندی از حقوق و ارث، باید عقد نکاح دائم انجام شود.
❓ زن در عقد موقت چگونه می‌تواند از همسر فوت شده ارث ببرد و آیا داشتن فرزند تاثیری بر این موضوع دارد؟ آیا این قانون تغییر کرده است؟
✅ در عقد موقت، زن تحت هیچ شرایطی از همسر خود ارث نمی‌برد و داشتن فرزند نیز تغییری در این قاعده ایجاد نمی‌کند. این قانون همچنان برقرار است و تاکنون اصلاح یا تغییری در این زمینه اعمال نشده است.
❓ آیا در صورتی که من صیغه بیست ساله هستم و همسرم به اصرار من می‌خواهد عقد دائمی ثبت‌نشده انجام دهد، می‌توانم بعد از فوت ایشان مهریه، یک هشتم و حقوق دریافت کنم؟
✅ اگر عقد دائم به صورت رسمی ثبت نشده باشد، اثبات رابطه زوجیت و بهره‌مندی از حقوق ارث و نفقه با مشکل جدی مواجه خواهد شد. برای برخورداری از این حقوق، ثبت رسمی نکاح دائم الزامی است. در غیر این صورت تنها مهریه توافق‌شده در صیغه‌نامه قابل مطالبه خواهد بود.
❓ اگر زن در عقد موقت مهریه خود را بدون دریافت هیچ مبلغی بخشیده باشد، آیا ورثه او پس از فوت می‌توانند برای دریافت مهریه اقدام کنند؟
✅ خیر، اگر زن در زمان حیات خود مهریه را به همسر بخشیده باشد (ابراء کرده باشد)، دیگر حقی نسبت به آن ندارد و ورثه‌اش نیز نمی‌توانند پس از فوت او مطالبه‌ای در این زمینه داشته باشند.
نتیجه‌گیری
در نهایت، باید گفت که در ازدواج موقت یا همان صیغه، زن و مرد از یکدیگر ارث نمی‌برند، حتی اگر این موضوع را در ضمن عقد شرط کرده باشند. قانون مدنی ایران با پیروی از قواعد فقهی، ارث‌بری را تنها به نکاح دائم اختصاص داده است. بنابراین، هیچ توافقی نمی‌تواند این قاعده را تغییر دهد.
با این حال، زن و مرد می‌توانند در چارچوب مقررات وصیت، تا یک سوم اموال خود را به یکدیگر اختصاص دهند. از سوی دیگر، فرزندانی که از ازدواج موقت به دنیا می‌آیند، مانند فرزندان ازدواج دائم، از تمامی حقوق قانونی از جمله ارث‌بری برخوردار هستند و هیچ تفاوتی میان آن‌ها وجود ندارد.
بنابراین، اگرچه حقوق زن و مرد در صیغه محدودتر از ازدواج دائم است، اما فرزندان حاصل از این ازدواج از حمایت کامل قانونی بهره‌مند می‌شوند.