در نظام دادرسی ایران، صدور انواع قرارها و احکام، تابع اصول مشخصی در قانون آیین دادرسی مدنی است. یکی از این قرارها، «قرار ابطال دادخواست» است که در برخی شرایط خاص توسط دادگاه صادر می‌شود. این مقاله به بررسی این سؤال اساسی می‌پردازد که آیا قرار ابطال دادخواست، اعتبار امر مختومه دارد یا خیر؟ در ادامه، موضوع را به‌طور کامل از منظر حقوقی بررسی می‌کنیم تا ابهامات موجود در این زمینه رفع گردد.
تعریف قرار ابطال دادخواست و تفاوت آن با حکم بطلان دعوا
یکی از نکات مهم در تحلیل جایگاه حقوقی قرار ابطال دادخواست، شناخت دقیق مفهوم آن است. طبق قانون آیین دادرسی مدنی، «قرار ابطال دادخواست» تصمیمی است که دادگاه در مواردی که خواهان از انجام برخی الزامات قانونی خودداری کند، صادر می‌کند. این قرار برخلاف «حکم»، ماهیت رسیدگی ماهوی به اصل دعوا را ندارد.
موارد صدور قرار ابطال دادخواست:
- عدم حضور خواهان در جلسه دادگاه برای ارائه توضیحاتی که ضروری است؛
- عدم پرداخت هزینه کارشناسی یا اجرای قرارهای تحقیق و معاینه محل؛
- استرداد دادخواست از سوی خواهان پیش از شروع اولین جلسه رسیدگی؛
- عدم ارائه اصل اسناد در صورت الزام قانونی؛
- عدم تهیه وسیله اجرای قرار توسط متقاضی؛
- استرداد دادخواست تجدیدنظر تا قبل از صدور رأی.
این موارد در مواد ۹۵، ۹۶، ۱۰۷ و ۳۶۳ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده‌اند. در این وضعیت، دادگاه به دلیل عدم امکان ادامه رسیدگی، دعوا را از دستور کار خارج کرده و قرار ابطال دادخواست صادر می‌کند.
مفهوم اعتبار امر مختومه و جایگاه آن در دادرسی
«اعتبار امر مختومه» یا «اعتبار امر قضاوت‌شده» به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول در دادرسی‌های قضایی، به این معناست که یک دعوای مشخص، با طرفین مشخص، زمانی که رسیدگی کامل شده و در خصوص آن رأی قطعی صادر شده باشد، دیگر قابل رسیدگی مجدد در دادگاه نیست.
مطابق بند ۶ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورت وجود اعتبار امر مختومه، دادگاه مکلف است قرار رد دعوا صادر کند، چرا که موضوع، قبلاً مورد رسیدگی قرار گرفته و مختوم شده است.
سه شرط برای تحقق اعتبار امر مختومه:
- وحدت موضوع دعوا؛
- وحدت طرفین دعوا؛
- صدور حکم قطعی در دعوای قبلی.
بنابراین، برای آنکه موضوعی مشمول قاعده اعتبار امر مختومه گردد، باید حتماً در گذشته حکم قطعی در خصوص آن صادر شده باشد.
آیا قرار ابطال دادخواست اعتبار امر مختومه دارد؟
حال با توجه به تعریف‌های ارائه‌شده، می‌توان پاسخ داد که خیر، قرار ابطال دادخواست اعتبار امر مختومه ندارد. زیرا در این نوع قرار، هیچ‌گونه رسیدگی ماهوی صورت نگرفته و دعوا به علت نقص شکلی یا قصور از سوی خواهان از جریان خارج شده است. بنابراین، شرط سوم برای تحقق اعتبار امر مختومه که همان صدور «حکم قطعی» در خصوص اصل دعوا است، محقق نشده است.
نتیجه حقوقی مهم:
چنانچه دادگاه قرار ابطال دادخواست صادر کند، خواهان می‌تواند پس از رفع نواقص و با فراهم آوردن مقدمات قانونی، مجدداً همان دعوا را با همان طرفین و موضوع، مطرح نماید. بنابراین قرار ابطال دادخواست، مانعی برای اقامه مجدد دعوا به شمار نمی‌رود.
آیا حکم بطلان دعوی اعتبار امر مختومه دارد؟
برخلاف قرار ابطال دادخواست، زمانی که دادگاه پس از رسیدگی ماهوی به دعوا، آن را مردود می‌داند و به دلایل قانونی دعوا را غیر موجه تشخیص می‌دهد، «حکم به بطلان دعوی» صادر می‌کند. این حکم، در صورتی که قطعی شود، دارای اعتبار امر مختومه خواهد بود.
نمونه‌هایی از حکم بطلان دعوی:
- حکم به بی‌حقی خواهان به دلیل فقدان دلیل؛
- رد دعوا به دلیل فقدان سمت یا صلاحیت قانونی؛
- اثبات جعلی بودن سند مورد استناد خواهان.
این احکام، پس از طی مراحل دادرسی و صدور رأی قطعی، دیگر اجازه طرح مجدد دعوا را به خواهان نمی‌دهند و هرگونه اقامه مجدد همان دعوا با همان طرفین و موضوع، با صدور قرار رد دعوا مواجه خواهد شد.
آثار و نتایج حقوقی قرار ابطال دادخواست
قرار ابطال دادخواست دارای آثار خاصی در روند رسیدگی قضایی است. مهم‌ترین آثار این قرار عبارتند از:
- پایان‌یافتن دادرسی در آن مرحله؛
- خارج شدن پرونده از دستور کار دادگاه؛
- عدم ایجاد اعتبار امر مختومه؛
- امکان تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی از قرار صادره؛
- امکان اقامه مجدد همان دعوا پس از رفع نواقص شکلی.
مطابق قانون، امکان اعتراض به قرار ابطال دادخواست در قالب تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی فراهم است. به‌ویژه در پرونده‌هایی که خواهان معتقد است تصمیم دادگاه مبنی بر ابطال نادرست بوده یا استنادات قانونی در نظر گرفته نشده است.
جمع‌بندی نهایی و پاسخ صریح به سؤال اصلی
با در نظر گرفتن تحلیل‌های قانونی، می‌توان چنین نتیجه گرفت:
- قرار ابطال دادخواست اعتبار امر مختومه ندارد؛ چرا که فاقد رسیدگی ماهوی و صدور حکم قطعی است.
- در مقابل، حکم به بطلان دعوی دارای اعتبار امر مختومه است، زیرا پس از رسیدگی کامل و صدور حکم، فصل خصومت صورت گرفته است.
- خواهان می‌تواند دعوایی که به‌سبب قرار ابطال خاتمه یافته، مجدداً اقامه کند.
- دادرسی‌هایی که با حکم بطلان دعوی مختومه شده‌اند، تنها از طریق طرق فوق‌العاده مانند اعاده دادرسی یا فرجام قابل بررسی مجدد هستند.
سوالات متداول
در این قسمت یه نمونه هایی از سوال و جواب های حقوقی پیرامون موضوع این مطلب را مشاهده خواهید نمود که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است. در نظر داشته باشید که برای دریافت مشاوره حقوقی تلفنی یا آنلاین می توانید با وکلای مجرب ما تماس حاصل فرمایید.
دادنامه‌ای علیه من صادر شده که تقاضای صدور قرار تأمین خواسته و توقیف اموال به مبلغ ۷ میلیون دارد. این مبلغ را در حسابم تأمین کرده‌ام. حالا چگونه می‌توانم این دادنامه را ابطال کنم؟
ابطال دادنامه صادر شده در حالت کلی امکان‌پذیر نیست، زیرا دادنامه‌ها به‌عنوان تصمیمات قضایی رسمی، قابلیت ابطال مستقیم را ندارند، مگر در مواردی مانند اعاده دادرسی یا شکایت از رأی با دلایل قانونی خاص. با این حال، اگر مبلغ خواسته را در حساب خود تأمین کرده‌اید، می‌توانید از توقیف اموال جلوگیری کرده و سپس با ارائه دفاعیات خود در ادامه دادرسی، برای نقض دادنامه از طریق تجدیدنظر یا سایر روش‌های قانونی اقدام نمایید.
اگر دادگاه قرار ابطال دادخواست را به دلیل عدم حضور خواهان در جلسه رسیدگی صادر کند، آیا خوانده می‌تواند هزینه حق‌الوکاله وکیل را از خواهان مطالبه کند؟
خیر، صرف صدور قرار ابطال دادخواست به دلیل عدم حضور خواهان، به خوانده این اختیار را نمی‌دهد که هزینه حق‌الوکاله وکیل را مطالبه کند. مگر آنکه دادگاه بنا به شرایط خاص و احراز ورود ضرر، تصمیمی در این خصوص اتخاذ کرده باشد. به‌طور معمول، حق‌الوکاله صرفاً در صورتی قابل مطالبه است که حکمی به نفع خوانده صادر شود و خواهان محکوم گردد.
برای اعتراض به (رأی رد اعسار هزینه دادرسی) باید دادخواست بدهم یا درخواست کافی است؟ دادگاه دعوای اعسار هزینه دادرسی را رد کرده و می‌خواهم اعتراض کنم. این اعتراض باید با درخواست انجام شود یا با دادخواست؟
در این موارد، اعتراض به رد دعوای اعسار نیاز به دادخواست تجدیدنظرخواهی دارد. صرف یک درخواست عادی کافی نیست. شما باید فرم دادخواست تجدیدنظر را تکمیل کرده و همراه با مدارک لازم به دادگاه تجدیدنظر تقدیم نمایید تا موضوع مجدداً مورد بررسی قرار گیرد.
علیه رئیس دادگاه در تاریخ ۱۴۰۰/۱۱/۱۶ شکایت کیفری مطرح کردم و اعلام ایراد رد دادرس کردم. اما پرونده جدیدی به شعبه دیگری ارجاع شده و بدون صلاحیت رسیدگی به آن، رأی قطعی صادر کرده است. چگونه می‌توانم دادنامه را ابطال کنم؟
ابطال دادنامه به‌صورت مستقیم در سیستم قضایی ما پیش‌بینی نشده است. اما شما می‌توانید در صورت وجود دلایل قانونی از جمله عدم صلاحیت مرجع رسیدگی‌کننده یا نقض آیین دادرسی، از طریق اعتراض به رأی، درخواست اعاده دادرسی یا شکایت به دیوان عالی کشور، پیگیری نمایید. همچنین اگر از نظر شما قاضی مرتکب تخلف شده باشد، می‌توانید از طریق مراجع نظارتی قوه قضاییه و دادسرای انتظامی قضات اقدام کنید.
دعوایی به خواسته ابطال اجراییه ثبتی مطرح کردم که به دلیل عدم پرداخت مازاد هزینه دادرسی در مهلت ده‌روزه، قرار ابطال دادخواست صادر شد. آیا می‌توانم در مهلت ده‌روزه شکایت کنم و با پرداخت هزینه دادرسی قرار را نقض کنم؟
بله، اگر هنوز در مهلت قانونی هستید و قرار ابطال دادخواست به دلیل عدم پرداخت هزینه دادرسی صادر شده، می‌توانید با پرداخت فوری مازاد هزینه دادرسی و ارائه درخواست به همان شعبه دادگاه، تقاضای رفع اثر از قرار ابطال را بنمایید. در مواردی که هنوز رأی قطعیت نیافته و مهلت قانونی باقی است، دادگاه ممکن است مجدداً رسیدگی را ادامه دهد.
دادنامه معترض‌عنه را نقض و قرار عدم استماع دعوی خواهان بدوی صادر و اعلام می‌گردد. رأی صادره قطعی می‌باشد. به چه معناست؟
در این وضعیت، دادگاه تجدیدنظر، دادنامه صادرشده از دادگاه بدوی را نقض کرده و به جای آن، قرار عدم استماع دعوی را صادر کرده است. این رأی با توجه به اعلام قطعی بودن، در حالت عادی قابل اعتراض مجدد نیست؛ مگر آنکه دلایلی قانونی برای طرح اعاده دادرسی، اعتراض شخص ثالث یا سایر روش‌های استثنایی وجود داشته باشد.
اگر نیاز به مشاوره تخصصی در خصوص اعتبار امر مختومه یا اعتراض به قرارهای صادره از دادگاه دارید، می‌توانید با کارشناسان حقوقی باتجربه تماس بگیرید یا از خدمات مشاوره تلفنی استفاده کنید.