پس از انعقاد عقد نکاح، میان زن و مرد یک رابطه حقوقی و تعهدآور ایجاد می‌شود که آثار مالی و غیرمالی خاصی به دنبال دارد. یکی از حقوق مالی مهمی که به موجب قانون برای زن پیش‌بینی شده، «اجرت‌المثل ایام زوجیت» است؛ یعنی پرداخت حق‌الزحمه بابت کارهایی که زن طی زندگی مشترک انجام داده، در حالی‌که شرعاً و قانوناً وظیفه‌ای نسبت به انجام آنها نداشته است.
حال این پرسش مطرح می‌شود که اگر طلاق به درخواست زن باشد، آیا باز هم می‌تواند نسبت به دریافت اجرت‌المثل اقدام کند یا خیر؟ بسیاری تصور می‌کنند این حق تنها زمانی قابل مطالبه است که مرد متقاضی طلاق باشد؛ اما قانون در این خصوص چه می‌گوید؟
در این مقاله به بررسی اجرت‌المثل در طلاق از طرف زن می‌پردازیم و توضیح خواهیم داد که این حق در چه شرایطی قابل مطالبه است، مراحل دریافت آن چیست، چه مدارکی مورد نیاز است و هزینه‌های دادرسی چقدر خواهد بود.
اجرت‌المثل در طلاق چیست؟
اجرت‌المثل در طلاق به مبلغی گفته می‌شود که زن بابت انجام کارهایی در طول زندگی مشترک از شوهر مطالبه می‌کند؛ مشروط بر اینکه آن کارها وظیفه شرعی و قانونی او نبوده و آنها را با درخواست همسر و بدون نیت رایگان انجام داده باشد.
در عرف جامعه، بسیاری از زنان بدون اینکه تعهد قانونی داشته باشند، به امور خانه‌داری، تربیت فرزندان، نگهداری از خانواده همسر و سایر کارهای مشابه می‌پردازند. چنانچه زن بتواند ثابت کند که این اقدامات را بدون قصد تبرع (یعنی بدون نیت انجام رایگان) و به خواست یا رضایت شوهر انجام داده، مستحق دریافت اجرت‌المثل خواهد بود.
اجرت‌المثل ایام زوجیت از جمله حقوق مالی زن محسوب می‌شود و چه طلاق به درخواست مرد باشد و چه زن، در صورت احراز شرایط قانونی، وی می‌تواند آن را مطالبه کند. بنابراین برخلاف تصور رایج، این حق به طلاق از طرف مرد محدود نیست و در صورتی که شرایط آن فراهم باشد، حتی در صورت درخواست طلاق از سوی زن نیز قابل دریافت خواهد بود.
اجرت‌المثل در صورت طلاق از طرف زن قابل مطالبه است؟
بله حتی در صورت طلاق از طرف زن اجرت المثل از سوی وی قابل مطالبه است. یکی از باورهای رایج در میان مردم این است که اگر طلاق به درخواست زن باشد، او دیگر نمی‌تواند اجرت‌المثل ایام زوجیت را مطالبه کند. اما این تصور نادرست است.
طبق تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی، اگر زن کارهایی انجام داده باشد که شرعاً وظیفه او نبوده و عرفاً برای آن اجرت در نظر گرفته می‌شود، به شرطی که این اقدامات به دستور یا خواست شوهر بوده و زن نیز آن را رایگان انجام نداده باشد، مستحق دریافت اجرت‌المثل است. در این ماده، هیچ شرطی مبنی بر اینکه حتماً طلاق باید به درخواست مرد باشد، ذکر نشده است.
بنابراین حتی اگر زن خودش درخواست طلاق بدهد، باز هم می‌تواند با اثبات شرایط لازم، اجرت‌المثل خود را مطالبه کند. در واقع، مانند مهریه، دریافت اجرت‌المثل زوجه به وقوع طلاق وابسته نیست و حتی در زمان تداوم زندگی مشترک نیز، زن حق دارد بابت کارهایی که با شرایط قانونی انجام داده، درخواست اجرت کند.
نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که در برخی موارد زن هنگام گرفتن وکالت در طلاق، ممکن است در مقابل این امتیاز، از بخشی از حقوق مالی خود از جمله اجرت‌المثل صرف‌نظر کند. در چنین شرایطی، اگر زن این حق را به صورت رسمی بخشیده باشد، دیگر امکان مطالبه آن وجود نخواهد داشت.
شرایط دریافت اجرت‌المثل در صورت طلاق از طرف زن
برای اینکه زن بتواند در صورت طلاق از طرف خودش، اجرت‌المثل ایام زوجیت را مطالبه کند، لازم است یک‌سری شرایط قانونی برقرار باشد. این شرایط به شرح زیر است:
- کارهای انجام‌شده شرعاً بر عهده زن نباشد:
زن تنها بابت اموری می‌تواند اجرت‌المثل دریافت کند که انجام آنها وظیفه شرعی یا قانونی‌اش نبوده است. مثلاً آشپزی، نظافت منزل، نگهداری از فرزندان، رسیدگی به امور پدر و مادر شوهر و کارهایی از این دست، در زمره این موارد قرار می‌گیرند. - کارها به درخواست شوهر انجام شده باشد:
اگرچه منظور از “درخواست” صرفاً دستور مستقیم نیست، ولی باید روشن باشد که زن با اطلاع و خواست شوهر این امور را انجام داده است، نه صرفاً از روی میل شخصی. - زن قصد تبرع (رایگان کار کردن) نداشته باشد:
زن باید نشان دهد که این کارها را با نیت دریافت مزد انجام داده است، نه به صورت داوطلبانه یا رایگان. البته دادگاه‌ها معمولاً همین که زن در دادخواست یا جلسه رسیدگی ادعا کند که کارها را رایگان انجام نداده، کافی می‌دانند؛ مگر اینکه شوهر خلاف آن را اثبات کند. - کار انجام‌شده عرفاً دارای اجرت باشد:
یعنی کارهایی باشد که در جامعه عرفاً برای آنها مزد در نظر گرفته می‌شود. اگر کاری بی‌ارزش یا بی‌اهمیت تلقی شود، مشمول اجرت‌المثل نخواهد بود. - اثبات شرایط بالا در دادگاه:
نهایتاً تمام این موارد باید برای قاضی روشن و اثبات شود. اگرچه سخت‌گیری زیادی در این زمینه صورت نمی‌گیرد، اما دادگاه باید قانع شود که زن مستحق دریافت اجرت‌المثل است.
🟡 نکته:
در صورتی که زن وکالت در طلاق داشته باشد و در سند وکالت‌نامه، از حق اجرت‌المثل صرف‌نظر کرده باشد، دیگر امکان مطالبه آن وجود ندارد.
میزان اجرت‌المثل در صورت طلاق از طرف زن
میزان اجرت‌المثل ایام زوجیت عدد مشخص و ثابتی ندارد و برای هر زن با توجه به شرایط زندگی مشترک، متفاوت خواهد بود. تشخیص و تعیین این مبلغ بر عهده کارشناس رسمی دادگستری است که به درخواست دادگاه، وضعیت را بررسی می‌کند و نظر خود را اعلام می‌نماید. عوامل مؤثر در تعیین مبلغ اجرت‌المثل عبارتند از:
- مدت زمان زندگی مشترک:
هرچه طول دوره زندگی زناشویی بیشتر باشد، طبیعتاً حجم خدمات ارائه‌شده بیشتر خواهد بود و میزان اجرت‌المثل افزایش می‌یابد. - نوع و حجم کارهای انجام‌شده:
مثلاً زنی که علاوه بر امور خانه‌داری، از فرزندان، پدر و مادر همسر یا افراد دیگری نیز مراقبت کرده، مستحق دریافت مبلغ بیشتری خواهد بود. - شرایط خانوادگی و سطح زندگی:
مثلاً امکانات زندگی، محل سکونت، تعداد فرزندان، وجود یا عدم وجود کمک‌کار (مثل مستخدم)، و حتی میزان رفاه و تحصیلات زوجه در نظر گرفته می‌شود. - وضعیت مالی شوهر:
توانایی مالی زوج نیز تا حدودی در تعیین مبلغ مؤثر است، چرا که پرداخت اجرت‌المثل در نهایت باید برای زوج ممکن باشد. - نظریه کارشناس رسمی:
نظر کارشناس پایه و مبنای تصمیم دادگاه است. هرچند هر یک از طرفین می‌توانند به این نظر اعتراض کنند و در این صورت پرونده به هیأت کارشناسی ارجاع خواهد شد.
🔸 مثال کاربردی:
ممکن است کارشناس برای هر سال زندگی مشترک، مبلغی بین ۱۰ تا ۳۰ میلیون تومان در نظر بگیرد (بسته به شرایط)، که در مجموع برای مثلاً ۱۵ سال زندگی مشترک، اجرت‌المثل می‌تواند تا ۴۵۰ میلیون تومان یا بیشتر نیز برسد.
نحوه درخواست اجرت‌المثل در صورت طلاق از طرف زن
زوجه در صورت تمایل به مطالبه اجرت‌المثل، می‌تواند این خواسته را همراه با دادخواست طلاق یا به صورت مستقل و جداگانه مطرح کند. هر یک از این دو حالت، روند خاص خود را دارد که در ادامه توضیح داده شده است:
۱. درخواست اجرت‌المثل همراه با دادخواست طلاق
اگر زن قصد داشته باشد همزمان با درخواست طلاق، اجرت‌المثل ایام زوجیت را نیز مطالبه کند، باید هنگام تنظیم دادخواست، موضوع «مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت با جلب نظر کارشناس» را به عنوان یکی از خواسته‌ها ذکر کند. مراحل بعدی به این صورت خواهد بود:
- ثبت دادخواست در دفتر خدمات الکترونیک قضایی
- ارجاع دادخواست به دادگاه خانواده
- برگزاری جلسه دادرسی با حضور طرفین
- ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری برای تعیین میزان اجرت‌المثل
- صدور رأی نهایی دادگاه بر اساس نظر کارشناس و سایر مستندات
۲. درخواست اجرت‌المثل به صورت مستقل (جدا از طلاق)
در این حالت، زن ممکن است حتی پیش از طلاق یا بدون اینکه قصد جدایی داشته باشد، صرفاً بخواهد بابت خدماتی که طی زندگی مشترک ارائه کرده، مطالبه اجرت‌المثل کند. روند این درخواست مشابه حالت قبل است:
- تنظیم دادخواست «مطالبه اجرت‌المثل ایام زوجیت»
- ثبت در سامانه ثنا و از طریق دفاتر خدمات قضایی
- تعیین وقت رسیدگی در دادگاه خانواده
- بررسی شرایط توسط دادگاه و در صورت لزوم، ارجاع به کارشناس
- صدور رأی مبنی بر پرداخت یا عدم پرداخت اجرت‌المثل
📌در هر دو روش، زوجه باید تمامی شرایط قانونی مانند عدم قصد تبرع، انجام کار به دستور زوج، و شرعاً غیرموظف بودن به آن امور را اثبات کند.
مدارک لازم برای درخواست اجرت‌المثل در صورت طلاق از طرف زن:
1. کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه
۲. اصل یا کپی عقدنامه (قباله ازدواج)
۳. استشهادیه: در صورتی که زوجه بخواهد برای اثبات انجام برخی کارها در منزل (مثلاً نگهداری از والدین همسر یا اداره کامل خانه) به گواهی شهود استناد کند، ارائه استشهادیه کتبی از شهود الزامی است.
۴. سایر مستندات و مدارک قابل ارائه: رسید یا مدارکی که نشان دهد زوجه نقش فعالی در اداره خانه، نگهداری فرزندان، یا حتی کمک به کار اقتصادی همسر داشته است. این مدارک می‌تواند به دادگاه در تشخیص میزان اجرت‌المثل کمک کند.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون اجرت المثل در صورت درخواست طلاق از زن را مشاهده می فرمایید که با وکلای مجرب ایران لگال مطرح شده است:
❓ آیا اجرت‌المثل به دوران قبل از طلاق تعلق می‌گیرد؟
✅ بله، همچنین در نظر داشته باشید که اجرت‌المثل ایام زوجیت الزاما مشروط به طلاق نیست و زن حتی قبل از طلاق نیز می‌تواند آن را مطالبه کند.
❓ آیا اگر من به عنوان زوج، همسرم را طلاق دهم، اجرت‌المثل به او تعلق می‌گیرد؟
✅ در صورتی که همسر شما درخواست اجرت‌المثل کند، بله، اجرت‌المثل به او تعلق می‌گیرد. اجرت‌المثل و طلاق دو موضوع جداگانه هستند و درخواست اجرت‌المثل نیاز به ارزیابی دادگاه دارد.
❓ آیا اگر دادخواست طلاق از سوی زوجه باشد، اجرت‌المثل به زوجه تعلق می‌گیرد؟
✅ بله، در مواردی که زوجه درخواست طلاق داده باشد، اجرت‌المثل می‌تواند به او تعلق گیرد، با این شرط که دادگاه این موضوع را تأیید کند.
❓ من و همسرم توافق کرده‌ایم طلاق بگیریم، اما نگرانم که اگر درخواست اجرت‌المثل کنم، همسرم از طلاق منصرف شود. آیا بعد از طلاق می‌توانم به علت عدم اطلاع، خواستار اجرت‌المثل شوم؟
✅ تعیین تکلیف حقوق مالی مانند مهریه و اجرت‌المثل باید پیش از طلاق انجام شود. پس از طلاق، درخواست اجرت‌المثل به راحتی قابل پیگیری نیست، بنابراین لازم است قبل از اتمام مراحل طلاق این مسائل حل و فصل شوند.
❓ بعد از 25 سال زندگی مشترک و 12 سال شاغل بودن، به مرحله طلاق رسیده‌ام. آیا می‌توانم اجرت‌المثل این سال‌ها را دریافت کنم؟
✅ امکان دریافت اجرت‌المثل بستگی به شرایط طلاق دارد. اگر زوج شما تقاضای طلاق داده باشد، احتمال دریافت اجرت‌المثل برای شما بیشتر است، اما اگر خودتان درخواست طلاق داده‌اید، این احتمال کاهش می‌یابد.
❓ پس از 21 سال زندگی مشترک و داشتن یک فرزند، می‌خواهیم به صورت توافقی طلاق بگیریم. اجرت‌المثل و نفقه چقدر خواهد بود و آیا دادگاه باید برای دریافت آنها برویم؟
✅ اجرت‌المثل و نفقه بر اساس شرایط خاص هر پرونده و نظر کارشناس تعیین می‌شود. برای تعیین دقیق این موارد، مراجعه به دادگاه ضروری است و استفاده از مشاوره حقوقی نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. علاوه بر اجرت‌المثل و نفقه، به حقوقی همچون مهریه و توافقات مالی دیگر که امکان دارد به نفع شما باشد نیز توجه داشته باشید.
جمع بندی:
اجرت‌المثل ایام زوجیت یکی از حقوق مالی زن است که در قبال کارهایی که شرعاً بر عهده‌اش نبوده و با دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده، قابل مطالبه است. این حق هم در صورت طلاق از سوی مرد و هم زن قابل دریافت است و حتی بدون طلاق نیز زن می‌تواند آن را مطالبه کند. ملاک اصلی، وجود شرایط قانونی و اثبات آن در دادگاه است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.