موضوع ارث زوج و زوجه از جمله مهم‌ترین مسائلی است که پس از فوت هر یک از زوجین مطرح می‌شود. بر اساس قوانین مدنی ایران، با وقوع عقد نکاح دائم، رابطه حقوقی ویژه‌ای میان زن و مرد شکل می‌گیرد که یکی از آثار آن، حق توارث است. یعنی زن و شوهر می‌توانند در صورت فوت یکی از آنها، طبق مقررات مشخصی از یکدیگر ارث ببرند.
با این حال، میزان سهم الارث زن و مرد و شرایط ارث‌بری آنان بستگی به عواملی چون وجود یا عدم وجود فرزند، تعداد زوجات، وضعیت ازدواج دائم یا موقت، و حتی وقوع طلاق دارد. شناخت این قوانین برای جلوگیری از تضییع حقوق افراد و رفع اختلافات احتمالی میان ورثه اهمیت زیادی دارد. در این مقاله قصد داریم به صورت جامع و کاربردی، نحوه ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر در شرایط مختلف را بررسی کرده و نکات حقوقی مهم مرتبط با این موضوع را بیان کنیم.
به دلیل پیچیده بودن محاسبه ارث و حالات مختلف، ایران لگال یک ابزار برای محاسبه آنلاین ارث ایجاد نموده است که می توانید سهم الارث را به صورت رایگان محاسبه نمایید.
ارث زن از شوهر
طبق قوانین مدنی ایران، زن در صورتی از شوهر خود ارث می‌برد که عقد نکاح میان آنها دائم باشد. در عقد موقت یا صیغه، به‌طور کلی زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند، حتی اگر در عقد شرط ارث نیز شده باشد؛ چرا که قوانین ارث از قواعد آمره هستند و توافق برخلاف آنها معتبر نیست.
بر اساس ماده ۹۴۶ قانون مدنی، میزان ارث زن از شوهر به دو حالت بستگی دارد:
- اگر شوهر فرزند داشته باشد (اعم از فرزند از همین زن یا از ازدواج‌های دیگر)، زن یک هشتم از ترکه شوهر را به ارث می‌برد.
- اگر شوهر فرزندی نداشته باشد، سهم زن یک چهارم از ترکه خواهد بود.
در نظر داشته باشید که در مطلبی با عنوان ارث زن از شوهر بدون فرزند و بالعکس، شرایط تقسیم ارث در صورت نداشتن فرزند میان زن و شوهر به صورت جداگانه بررسی شده است.
ارث زن از اموال شوهر شامل اموال منقول (مانند پول نقد، خودرو، طلا، لوازم منزل و…) و قیمت اموال غیرمنقول (مانند خانه، مغازه، زمین) می‌شود. یعنی زن مالکیت مستقیم بر زمین یا ساختمان پیدا نمی‌کند، بلکه از قیمت این اموال به نسبت سهم خود ارث می‌برد.
البته طبق اصلاحیه ماده ۹۴۶ قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، در صورتی که ورثه از پرداخت قیمت اموال غیرمنقول خودداری کنند، زن می‌تواند با حکم دادگاه، عین اموال غیرمنقول را به میزان سهم خود تملک کند.
نکته مهم این است که اگر شوهر در زمان حیات خود همسر دیگری داشته باشد، سهم ارث زنان (زوجه‌ها) باید به نسبت مساوی بین آنان تقسیم شود.
ارث شوهر از زن
مطابق قوانین مدنی ایران، در صورتی که ازدواج دائم برقرار باشد، مرد پس از فوت همسرش از او ارث می‌برد. اما میزان ارث بردن مرد از زن، بستگی به داشتن یا نداشتن فرزند توسط زن دارد:
- اگر زن دارای فرزند باشد (چه از همین شوهر چه از ازدواج قبلی)، شوهر یک چهارم (۱/۴) از اموال زن را به ارث می‌برد.
- اگر زن هیچ فرزندی نداشته باشد، سهم شوهر یک دوم (۱/۲) از اموال زن خواهد بود.
مابقی ارثیه نیز طبق طبقات ارث به سایر وراث زن مانند پدر، مادر، خواهر و برادر تعلق می‌گیرد.
اگر زن هیچ وارث دیگری نداشته باشد (یعنی پدر، مادر و سایر بستگان فوت کرده باشند)، شوهر تمام ترکه را به ارث می‌برد.
ارث مرد از زن هم شامل اموال منقول (مانند پول، جواهرات، لوازم منزل) و هم شامل قیمت اموال غیرمنقول (مثل زمین و ملک) می‌شود. در مورد اموال غیرمنقول، شوهر یا سهم خود را به صورت قیمت دریافت می‌کند یا در صورت استنکاف سایر وراث، می‌تواند با حکم دادگاه، عین مال را تملک کند.
تفاوت مهم:
در مقایسه با سهم ارث زن، سهم مرد از زن بیشتر است. زن در حالت بی‌فرزندی فقط یک چهارم ارث می‌برد ولی مرد در صورت نبود فرزند، نصف اموال زن را به ارث می‌برد.
ارث زن و شوهر در صورت چند همسری
در مواردی که مرد بیش از یک همسر دائمی داشته باشد (مثلاً دو یا چند همسر)، قانون مدنی مقررات مشخصی را برای تقسیم ارث میان همسران تعیین کرده است:
-
سهم ارث زنان در صورت داشتن فرزند:
اگر مرد در زمان فوت دارای فرزند باشد، سهم ارث همسرانش در مجموع یک هشتم (۱/۸) از اموال مرد خواهد بود.
این یک هشتم بین تمام همسران به طور مساوی تقسیم می‌شود. فرقی نمی‌کند که تعداد همسران چقدر باشد؛ سهم آنها از همان یک هشتم ترکه مرد خواهد بود و باید به تعداد همسران تقسیم شود. -
سهم ارث زنان در صورت نداشتن فرزند:
اگر مرد فرزندی نداشته باشد، سهم ارث همسران از اموال مرد یک چهارم (۱/۴) خواهد بود.
این یک چهارم نیز بین همه همسران به طور مساوی تقسیم می‌شود.
مثال:
اگر مردی بدون فرزند فوت کند و سه زن دائمی داشته باشد، هر زن یک سوم از یک چهارم ترکه را دریافت می‌کند.
-
نکته:
رابطه ارثی فقط در ازدواج دائم برقرار می‌شود. در ازدواج موقت (صیغه)، حتی در صورت تعدد، همسران از مرد ارث نمی‌برند مگر اینکه شرایط دیگری مانند وصیت تا ثلث دارایی رعایت شده باشد. اطلاعات بیشتر در این مورد را می توانید در مطلب ارث زن در ازدواج موقت دنبال نمایید.
ارث زن و شوهر در صورت طلاق
یکی از سوالات مهم و چالش‌برانگیز در خصوص ارث زوجین این است که اگر زن و شوهر از یکدیگر طلاق بگیرند، آیا همچنان حقی از ارث خواهند داشت یا خیر. پاسخ به این سوال بستگی به نوع طلاق و شرایط زمانی فوت یکی از زوجین دارد. قانون مدنی ایران در این زمینه احکام دقیقی وضع کرده است که در ادامه توضیح داده می‌شود.
ارث در طلاق رجعی
اگر طلاق رجعی باشد (یعنی طلاقی که مرد حق رجوع در ایام عده را دارد)، و شوهر در زمان عده (مدت سه ماه و ده روز برای زنان غیر باردار) فوت کند،زن همچنان از شوهر ارث می‌برد. در این حالت، زن مانند زمانی که هنوز در عقد نکاح بوده است، از اموال شوهر سهم‌الارث خواهد داشت.
نکته:
اگر شوهر بعد از پایان مدت عده فوت کند، دیگر رابطه زوجیت منحل شده و زن هیچ سهمی از ارث نخواهد برد.
ارث در طلاق بائن
در طلاق بائن (یعنی طلاق‌هایی که بازگشتی در عده ندارند مانند طلاق خلع یا طلاق مبارات)،زن بلافاصله پس از طلاق از ارث شوهر محروم می‌شود حتی اگر در مدت عده باشد و شوهر فوت کند، زن دیگر حقی بر ارث ندارد.
طلاق در بیماری شوهر
قانون مدنی ایران یک مورد ویژه را نیز پیش‌بینی کرده است به صورتی که اگر شوهر در حال بیماری همسر خود را طلاق دهد و تا یک سال از تاریخ طلاق به همان علت بیماری فوت کند و زن در این مدت ازدواج مجدد نکرده باشد،زن از شوهر ارث می‌برد، حتی اگر طلاق، بائن بوده باشد.
نکته مهم:
شرط اصلی این است که فوت شوهر ناشی از همان بیماری باشد که در زمان طلاق مبتلا شده بود.
قانون جدید ارث زن و مرد از یکدیگر
در گذشته، مقررات ارث زوجین محدودیت‌هایی داشت؛ به طوری که زن تنها از اموال منقول شوهر ارث می‌برد و نسبت به اموال غیرمنقول (مثل زمین و خانه)، حقی نداشت. اما با تصویب اصلاحیه قانون مدنی در سال ۱۳۸۷، تغییرات مهمی در خصوص سهم‌الارث زن و شوهر از یکدیگر ایجاد شد که حقوق زوجین به‌طور چشمگیری بهبود یافت.
- در قانون قدیم، زن از عرصه (زمین) هیچ سهمی نداشت و فقط از اعیان (ساختمان) ارث می‌برد.
- طبق قانون جدید، زن هم از قیمت عرصه و هم از قیمت اعیان ارث می‌برد، و اگر وراث قیمت را نپردازند، حق دارد از خود مال غیرمنقول برداشت کند.
- این تغییر باعث شده زنانی که همسرشان فوت می‌کند، از حمایت بیشتری برخوردار شوند و حقی واقعی در دارایی‌های همسر داشته باشند.
به جز این مورد دیگر قانون جدیدی در ارث زن و مرد از یکدیگر اعلام نشده است.
سوالات متداول
در این قسمت سوالات متداول در مورد ارث زن و مرد از یکدیگر را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی آنلاین مطرح شده است:
❓اگر زنی فوت کند و همسر داشته باشد ولی فرزند و پدر و مادرش زنده نباشند، دارایی او به چه کسی می‌رسد؟
✅در این حالت، شوهر به عنوان تنها وارث زن، دارایی‌های او را به ارث می‌برد. چون زن فاقد فرزند و والدین بوده، تمام اموال به همسرش منتقل می‌شود.
❓زن پس از فوت همسر چگونه می‌تواند مهریه خود را از ارثیه باقی‌مانده از همسر طلب کند؟
✅زن می‌تواند با ارائه دادخواست رسمی به دادگاه، مهریه خود را از ماترک همسر متوفی مطالبه کند. مهریه به عنوان بدهی بر عهده متوفی بوده و قبل از تقسیم ارث بین وراث باید پرداخت شود.
❓آیا بعد از فوت شوهر، زنی که مهریه خود را گرفته و سپس فوت می‌کند، فرزندانش که از این شوهر نیستند می‌توانند از او ارث ببرند؟
✅بله، فرزندان زن که جزو وراث قانونی او هستند می‌توانند از دارایی‌های به‌جا مانده از مادرشان، از جمله مهریه دریافت‌شده، ارث ببرند.
❓آیا مرد پس از فوت زن از دارایی‌ها و مهریه زن ارث می‌برد؟ اگر دوباره ازدواج کند و از همسر اول و دوم فرزند داشته باشد، آیا دارایی و مهریه همسر اول به همسر دوم و فرزندان او هم ارث می‌رسد؟
✅مرد از اموال همسر فوت‌شده خود ارث می‌برد. اما اگر دوباره ازدواج کند، دارایی‌های همسر اول فقط بین وارثان قانونی او (فرزندان و شوهر) تقسیم می‌شود و به همسر دوم یا فرزندان همسر دوم تعلق نمی‌گیرد.
❓در صورتی که مردی فوت کند و دو همسر داشته باشد، به همسر دومی که فرزند ندارد چقدر ارث می‌رسد؟
✅در این حالت، همسر دوم (و همچنین همسر اول) هر کدام از یک هشتم اموال شوهر متوفی سهم می‌برند. این سهم بین همسران به طور مساوی تقسیم خواهد شد.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.