ورشکستگی تاجر یا شرکت تجارتی، یکی از پیچیده‌ترین وضعیت‌های حقوقی در حوزه تجارت است که پیامدهای فراوانی برای بدهکار و طلبکاران در پی دارد. در این شرایط، نیاز به نهادی وجود دارد که بتواند با نظارت قانونی، اموال ورشکسته را مدیریت کرده و بدهی‌ها را تصفیه نماید. «اداره تصفیه امور ورشکستگی» با همین هدف و برای رسیدگی به امور مربوط به ورشکستگی، با سازوکار مشخصی زیر نظر وزارت دادگستری تشکیل می‌شود.
این اداره در حوزه‌هایی که لازم تشخیص داده شود، تأسیس شده و علی‌رغم نبود سامانه اینترنتی برای ارائه خدمات، نقش کلیدی در فرآیند مدیریت و تقسیم اموال بدهکار ورشکسته ایفا می‌کند. در این مقاله قصد داریم به معرفی این نهاد، ساختار و وظایف آن، نشانی ادارات فعال در کلان‌شهرها و تحلیل قانون مصوب ۱۳۱۸ درباره اداره تصفیه بپردازیم.
اداره تصفیه امور ورشکستگی
اداره تصفیه امور ورشکستگی نهادی وابسته به وزارت دادگستری است که وظیفه آن، رسیدگی به فرآیندهای حقوقی پس از اعلام ورشکستگی یک تاجر یا شرکت تجارتی می‌باشد. این نهاد به منظور حفظ نظم و جلوگیری از تضییع حقوق طلبکاران، مسئولیت شناسایی، محافظت، ارزیابی و در نهایت فروش اموال ورشکسته را بر عهده دارد و وجوه حاصله را مطابق قانون میان بستانکاران تقسیم می‌نماید.
طبق ماده ۱ قانون اداره تصفیه مصوب ۱۳۱۸، این اداره در حوزه‌هایی از دادگاه شهرستان که وزارت دادگستری مقتضی بداند، تأسیس می‌شود. در این صورت، برخلاف سایر پرونده‌های ورشکستگی که عضو ناظر برای نظارت از سوی دادگاه منصوب می‌شود، در اینجا عضو ناظر تعیین نمی‌شود و تمامی امور توسط اداره تصفیه مدیریت می‌شود.
تفاوت مهم این اداره با انتصاب مدیر تصفیه در سایر موارد این است که کلیه فرآیندهای تصفیه، از اقدامات تأمینی گرفته تا ارزیابی و فروش اموال، ثبت طلب‌ها و پرداخت سهم بستانکاران، مستقیماً تحت مسئولیت اداره تصفیه انجام می‌گیرد. همچنین اداره تصفیه می‌تواند اقدامات اولیه را حتی بدون حضور ورشکسته آغاز کرده و نسبت به تامین و حفاظت از دارایی‌ها اقدام کند.
قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی
قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی که در تاریخ ۲۴ تیرماه ۱۳۱۸ به تصویب مجلس شورای ملی رسیده، مبنای حقوقی و ساختاری اداره تصفیه را تبیین می‌کند. این قانون، مشتمل بر ده مبحث و ۶۰ ماده، به صورت دقیق، وظایف، ساختار، فرآیندها و مقررات مالی و قانونی مرتبط با اداره تصفیه را مشخص کرده و مرجع قانونی برای اقدام این نهاد در زمینه ورشکستگی اشخاص حقیقی و حقوقی محسوب می‌شود.
در این قانون، از تأسیس اداره در حوزه‌هایی که وزارت دادگستری لازم بداند (ماده ۱) گرفته تا وظایف کارکنان، نحوه مهر و موم اموال، اقدامات تأمینی، دعوت بستانکاران، فروش اموال، رسیدگی به مطالبات، و در نهایت، خاتمه فرآیند ورشکستگی، به‌صورت دقیق شرح داده شده است. همچنین، ضوابط و شرایط فروش اموال، نحوه تقسیم وجوه حاصله، اولویت‌بندی بستانکاران، و موارد تخلف و مسئولیت انتظامی کارکنان اداره تصفیه نیز در این قانون تعیین شده است.
از نکات مهم این قانون، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
ماده ۴: ممنوعیت معامله کارکنان اداره تصفیه یا بستگان آن‌ها با دارایی ورشکسته.
-
ماده ۱۸: الزام اداره به شناسایی حقوق اشخاص ثالث نسبت به اموال غیرمنقول ورشکسته.
-
ماده ۲۴: شرایط دعوت بستانکاران و اخطار به بدهکاران و دارندگان اموال ورشکسته.
-
ماده ۴۴: تعیین شرایط فروش اموال بر اساس غبطه ورشکسته و بستانکاران.
-
ماده ۵۸: طبقه‌بندی بستانکاران بر اساس اولویت پرداخت دیون.
این قانون، به همراه آیین‌نامه‌های مربوط، چارچوبی منسجم برای اداره تصفیه امور ورشکستگی فراهم کرده که هم‌اکنون نیز مبنای اصلی عملکرد این نهاد است و به دلیل عدم الکترونیکی بودن سامانه، تمام خدمات آن از طریق مراجعه حضوری انجام می‌گیرد.
ساختار اداره تصفیه چگونه است؟
ساختار اداره تصفیه امور ورشکستگی بر اساس قانون مصوب ۱۳۱۸ تنظیم شده است و از عناصر مشخصی تشکیل می‌شود که هر یک وظایف خاصی را در فرآیند تصفیه ایفا می‌کنند. این ساختار به گونه‌ای طراحی شده تا اداره بتواند به صورت مستقل و مؤثر بر امور مربوط به ورشکستگی نظارت و اقدام کند.
بر اساس ماده ۲ قانون اداره تصفیه، این اداره از یک رئیس و تعدادی کارمند تشکیل می‌شود. رئیس و کارکنان اداره می‌توانند از میان خدمت‌گزاران قضایی یا اداری و حتی از افراد خارج از بدنه دولت انتخاب شوند. انتخاب رئیس اداره تصفیه، با پیشنهاد وزارت دادگستری و تصویب رئیس قوه قضاییه صورت می‌گیرد.
شرایط استخدامی کارکنان اداره باید مطابق با ضوابط عمومی استخدام کشور باشد. این افراد باید علاوه بر صلاحیت فنی، از ویژگی‌هایی چون تدین به دین اسلام و التزام عملی به نظام جمهوری اسلامی ایران برخوردار باشند.
همچنین طبق قانون، در صورتی که رئیس اداره مردود شود یا ایراداتی متوجه وی باشد، کارمند مقدم اداره وظایف او را موقتاً عهده‌دار خواهد شد. این تمهید برای حفظ استمرار عملکرد اداره در مواقع خاص در نظر گرفته شده است.
در نهایت، تمامی اقدامات اداره تصفیه باید مستند، ثبت‌شده و قابل رسیدگی باشند؛ به همین دلیل، طبق ماده ۷ قانون، کلیه عملیات و اعلاماتی که به اداره تصفیه ارجاع می‌شود باید در صورت‌مجلس تنظیم و نگهداری گردد.
وظایف اداره تصفیه امور ورشکستگی چیست؟
اداره تصفیه امور ورشکستگی، بر اساس قانون مصوب ۱۳۱۸، وظایف مشخص و گسترده‌ای در فرآیند مدیریت دارایی‌های تاجر یا شرکت ورشکسته بر عهده دارد. این وظایف از زمان صدور حکم ورشکستگی آغاز شده و تا پایان کامل فرآیند تصفیه ادامه دارد. مهم‌ترین وظایف این اداره عبارت‌اند از:
1. اقدامات تأمینی
پس از صدور حکم ورشکستگی و ابلاغ آن به اداره، این نهاد مکلف است فوراً فهرستی از اموال تاجر ورشکسته تهیه کند، اقدامات لازم مانند مهر و موم انبارها، مغازه‌ها، اموال منقول و غیرمنقول را انجام داده و همچنین از وجوه نقد و اسناد بهادار و سایر دارایی‌ها محافظت کند.
اداره همچنین باید حقوق اشخاص ثالث نسبت به اموال ورشکسته را شناسایی و در فهرست دارایی‌ها قید کند. همچنین نفقه عادله برای شخص ورشکسته و افراد واجب‌النفقه او پرداخت خواهد شد.
2. دعوت از بستانکاران
اداره تصفیه، با درج آگهی در روزنامه‌های رسمی، از بستانکاران دعوت می‌کند تا در مهلت مقرر ادعای خود را به اداره ارائه دهند. این فراخوان شامل اخطار به بدهکاران ورشکسته نیز هست تا جهت ارائه توضیح یا تسویه حساب مراجعه کنند.
3. رسیدگی به مطالبات
اداره پس از دریافت مدارک از سوی بستانکاران، به بررسی و ارزیابی ادعاها پرداخته و آن‌ها را تأیید یا رد می‌کند. نتیجه بررسی‌ها در قالب صورت‌جلسه‌ای اعلام شده و در صورت اعتراض بستانکار، امکان طرح دعوا نزد دادگاه صادرکننده حکم وجود دارد.
4. فروش اموال و تصفیه
پس از شناسایی و ارزیابی کامل اموال، اداره اقدامات مربوط به فروش آن‌ها را آغاز می‌کند. فروش ممکن است از طریق مزایده یا با رضایت بستانکاران به شیوه‌های دیگر انجام شود. حاصل فروش بین بستانکاران تقسیم شده و در پایان، سندی مبنی بر عدم کفایت دارایی صادر می‌شود در صورتی که بدهی‌ها بیش از دارایی باشد.
5. اعلام ختم ورشکستگی
با پایان یافتن فرآیند تصفیه، اداره تصفیه با تهیه صورت‌جلسه نهایی و تقسیم وجوه بین بستانکاران، ختم رسمی ورشکستگی را اعلام می‌کند. اگر پس از آن اموالی از ورشکسته کشف شود، بدون تشریفات، میان بستانکاران تقسیم می‌شود.
اداره همچنین می‌تواند به استناد ماده ۱۱ قانون، برای اقدامات تأمینی ضروری، با توجه به دارایی موجود تاجر، استقراض نماید.
نشانی اداره تصفیه امور ورشکستگی در کلان‌شهرها و مراکز استان‌ها
با توجه به این که اداره تصفیه امور ورشکستگی فاقد سامانه اینترنتی برای ارائه خدمات الکترونیکی است، متقاضیان باید به صورت حضوری به دفاتر مربوطه مراجعه نمایند. در ادامه، نشانی این ادارات در تهران، کلان‌شهرها و مراکز استان‌ها آورده شده است:
- تهران
خیابان انقلاب، خیابان قدس، روبروی خیابان پورسینا، پلاک ۳۱ (ساختمان سابق مجتمع قضایی شهید مدنی)
تلفن: 02188995084 الی 02188995089 - اصفهان
خیابان شهید نیکبخت، نبش بن‌بست ژاله
تلفن: 03136611086 - مشهد
خیابان ده‌دی، خیابان رازی غربی، خیابان فرخی
تلفن:05138552177 - خراسان شمالی
استان خراسان شمالي، شهرستان بجنورد، بخش مركزي، شهر بجنورد، پليس راه، كوچه (حسينيه امام خميني)، بلوار پیامبر اعظم (ع)
- تبریز (آذربایجان شرقی)
ابتدای سربالایی ولیعصر، دادگستری کل استان آذربایجان شرقی
تلفن: 04131241185 - شیراز
بلوار استقلال، بین استقلال ۲۹ و بلوار بهشتی (محله‌ی سینما سعدی) - مازندران (ساری)
خیابان طبرسی، خیابان عسکری محمدیان، خیابان مازیار، خیابان امیرکبیر
تلفن: 03531165210 – 03531165211 - هرمزگان (بندرعباس)
بلوار شهید چمران (خواجه عطا)، دادگستری کل استان هرمزگان
تلفن: 07633317850 الی 07633317854
کد پستی: 7916675389 - رشت (گیلان)
خیابان حافظ، خیابان امام خمینی، خیابان حشمت، خیابان رسولی - سمنان
خیابان طالقانی، روبه‌روی اداره دارایی
کد پستی: 351713191
تلفن: 02333334211 - قم
میدان آزادگان، بلوار شهید عابدی، دادگستری کل، ساختمان آموزش، طبقه اول - قزوین
خیابان دانشگاه، جنب پارک الغدیر، دادگستری کل استان قزوین - اردبیل
میدان بسیج، کوچه اداره حفاظت، بلوار شهید بنامعلی محمدزاده - سنندج (کردستان)
میدان آزادی، خیابان آبیدر، دادگستری کل استان کردستان
سوالات متداول
در این قسمت نمونه ای از سوالات مطرح شده در مورد اداره تصفیه امور ورشکستگی که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ در سال 94 به عنوان مدیر تصفیه انتخاب شدم و بعد از دو ماه تسویه حساب شدم. الان بعد از هفت سال متوجه بدهی مالیاتی شده‌ام. چگونه باید این مسئله را حل کنم؟
✅ برای حل این مشکل، باید به اداره تصفیه مراجعه کرده و وضعیت مالیاتی شرکت را بررسی کنید. ممکن است نیاز به ارائه مدارک و اسناد مربوط به تسویه حساب خود داشته باشید تا بدهی مالیاتی مشخص و در صورت امکان، تسویه شود. همچنین، اگر بدهی مربوط به دوران مسئولیت شما نباشد، می‌توانید اعتراض و دفاعیه حقوقی تنظیم کنید.
❓ شرکتی که زیر نظر اداره تصفیه است چقدر طول می‌کشد تا از ورشکستگی خارج شود و افراد حاضر در شرکت باید دستورات چه کسی را اجرا کنند؟
✅ مدت زمان خروج از ورشکستگی بستگی به میزان بدهی، تعداد طلبکاران، نوع فعالیت شرکت و تصمیمات دادگاه و اداره تصفیه دارد. در طول این مدت، کلیه افراد فعال در شرکت باید دستورات مدیر تصفیه و تصمیمات اداره تصفیه را اجرا کنند تا روند قانونی تصفیه کامل شود.
❓ شرکت تعاونی مسکن ما منحل شده و من به عنوان رئیس هیئت تصفیه انتخاب شدم، اما هیئت مدیره هیچ مدرک و سندی تحویل نداده و متواری هستند. چگونه می‌توانیم به مدارک دست پیدا کنیم و شکایت خیانت در امانت کنیم؟
✅ در این شرایط، ابتدا باید از طریق اداره ثبت شرکت‌ها و دیگر مراجع قانونی استعلام و پیگیری برای دسترسی به مدارک انجام شود. سپس می‌توانید شکایت خیانت در امانت را به دادسرای محل وقوع شرکت طرح کرده و با ارائه مستندات و شهادت شهود، خواستار پیگیری قانونی و دستگیری اعضای متواری هیئت مدیره شوید.
❓ من تاجر بودم و چندین چک برگشتی دارم. با اینکه اعلام ورشکستگی شده و امور تصفیه در حال انجام است، برای افتتاح حساب بانکی جدید با مشکل مواجه هستم. چه می‌توانم بکنم؟
✅ برای رفع مشکل افتتاح حساب، باید گواهی مربوط به ورشکستگی و معرفی‌نامه از اداره تصفیه یا دادگاه داشته باشید. همچنین مراجعه به شعبه بانک مربوطه و توضیح شرایط با ارائه مدارک می‌تواند راهگشا باشد. در برخی موارد، می‌توان با اخذ مجوز خاص از مراجع قضایی، اجازه انجام امور بانکی را گرفت.
❓ شرکت سهامی خاص اعلام ورشکستگی کرده و پرونده آن در امور تصفیه مختومه شده است. اگر طلبی از شهرداری بابت قراردادهای گذشته وجود دارد، چگونه باید آن را دریافت کرد؟
✅ حتی پس از مختومه شدن پرونده، اگر اسناد اثبات‌کننده وجود طلب موجود باشد، می‌توانید از طریق همان شعبه دادگاه یا اداره تصفیه پیگیری کرده و درخواست پرداخت بدهی را به شهرداری ارائه دهید. در صورت استنکاف، می‌توان با اقامه دعوی حقوقی از شهرداری طلب را وصول کرد.
❓ ما 9000 نفر پیش فردی شراکت در مضاربه داشتیم و حالا او اعلام ورشکستگی کرده است. دولت اجازه شکایت نمی‌دهد. چطور می‌توانیم پولمان را پس بگیریم؟
✅ در چنین مواردی، هرچند موضوع ممکن است پیچیده باشد، اما شما به عنوان طلبکاران می‌توانید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست ثبت کرده و از دادگاه بخواهید در فرآیند تصفیه، سهم طلب شما را مشخص کند. همچنین در صورت وقوع کلاهبرداری، شکایت کیفری نیز امکان‌پذیر است.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.