در موارد اختلاف در تقسیم ارث بین وراث، نبود تفاهم و همکاری بین وارثان موجب بروز اختلافات پیچیده‌ای می‌شود. یکی از مهم‌ترین این اختلافات، عدم همکاری در مراحل انحصار وراثت و مخالفت با فروش یا تقسیم اموال مشاعی متوفی است.

در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا به صورت جامع به سوالاتی مانند «اگر یکی از وراث امضا نکند»، «اگر یکی از وراث حاضر به فروش نباشد»، «اگر یکی از وراث سهمش را بخواهد» یا «اگر یکی از وراث در ملک نشسته باشد» پاسخ دهیم و راهکارهای قانونی و عملی برای حل اختلاف در تقسیم ارث را بررسی نماییم.

انحصار وراثت چیست و چه کسانی می‌توانند درخواست کنند؟

اولین گام برای تقسیم ارث، دریافت گواهی انحصار وراثت است. این گواهی به‌منزله‌ی شناسایی رسمی وراث قانونی فرد فوت‌شده توسط مرجع قضایی (شورای حل اختلاف) است. در این گواهی مشخص می‌شود که چه کسانی به‌عنوان وارث شناخته می‌شوند و سهم هر کدام از آن‌ها چقدر است.

چه کسانی می‌توانند انحصار وراثت بگیرند؟

بر اساس قانون، نه‌تنها وراث بلکه هر شخص ذی‌نفع نیز می‌تواند برای دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام کند. افراد ذی‌نفع عبارت‌اند از:

• طلبکاران متوفی که برای وصول مطالبات خود نیاز به تعیین وراث دارند؛
• وصی یا موصی‌له، یعنی کسی که طبق وصیت‌نامه متوفی ذی‌حق است؛
• افرادی که مالی از متوفی خریده‌اند و می‌خواهند وضعیت مالکیت آن مشخص شود.

آیا حضور تمام وراث الزامی است؟

خیر؛ برای گرفتن گواهی انحصار وراثت نیازی به حضور همه‌ی وراث نیست. یکی از وراث یا افراد ذی‌ نفع می‌تواند به تنهایی و با ارائه مدارک مورد نیاز (از جمله گواهی فوت و شناسنامه متوفی) این فرآیند را آغاز کند. شورای حل اختلاف نیز از ثبت احوال استعلام گرفته و نام کلیه وراث را استخراج می‌کند.

عدم همکاری وراث در انحصار وراثت

یکی از چالش‌های رایج در مسیر تقسیم ارث، عدم همکاری برخی از وراث است. ممکن است برخی از آنها به دلایل شخصی یا اختلافات خانوادگی، حاضر به شرکت در مراحل قانونی نشوند، مدارک لازم را ارائه ندهند یا حتی از امضای فرم‌ها امتناع کنند. با این حال، قانون برای این وضعیت راه‌حل در نظر گرفته است.

• آیا می‌توان بدون همکاری برخی از ورثه، انحصار وراثت گرفت؟

بله. خوشبختانه قانون‌گذار این موضوع را پیش‌بینی کرده و تصریح کرده است که صدور گواهی انحصار وراثت نیازمند همکاری همه‌ی وراث نیست. اگر یکی از وراث یا یک ذی‌نفع (مثل طلبکار یا موصی‌له) اقدام به ارائه درخواست انحصار وراثت کند، شورای حل اختلاف با استعلام از ثبت احوال، لیست کامل وراث را به دست می‌آورد.

در نتیجه حتی اگر برخی از وراث همکاری نکنند یا در جلسات شورا حاضر نشوند، باز هم گواهی انحصار وراثت صادر خواهد شد.

• اگر یکی از وراث مدارک خود را ندهد چه می‌شود؟

در چنین حالتی فرد متقاضی می‌تواند درخواست خود را بدون مدارک او ثبت کند. شورا با بررسی مدارک موجود و استعلام از ثبت احوال، فرآیند را تکمیل می‌کند. بنابراین، عدم ارائه مدارک توسط یکی از وراث مانع صدور گواهی نخواهد شد.

اگر یکی از وراث حاضر به فروش نباشد، چه باید کرد؟

یکی از مهم‌ترین مشکلات در تقسیم ارث، زمانی است که ورثه باید درباره فروش ملک موروثی به توافق برسند، اما یک یا چند نفر از آنها با فروش ملک مخالفند یا همکاری نمی‌کنند. در این شرایط، بقیه ورثه چه راهی دارند؟ آیا ملک قابل فروش است؟ قانون در این زمینه راهکار مشخصی ارائه کرده است.

راه‌حل اول: مصالحه و گفتگو

پیشنهاد اول و همیشگی، تلاش برای گفتگو و مصالحه است. گاهی با توضیح منافع فروش یا پرداخت سهم‌الارث به مخالفین می‌توان آن‌ها را راضی به فروش کرد. این روش سریع‌ترین، ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای حل اختلاف است.

راه‌حل دوم: دادخواست فروش ملک مشاع

طبق ماده 4 قانون افراز و فروش املاک مشاع، اگر یکی از شرکای ملک مشاع (در اینجا یکی از وراث) رضایت به فروش نداشته باشد و سایر وراث خواهان فروش باشند، می‌توانند از دادگاه درخواست فروش ملک را بدهند. دادگاه پس از بررسی، ملک را به مزایده گذاشته و وجه حاصل از فروش را میان وراث بر اساس سهم‌الارث تقسیم می‌کند.

نکته مهم: فروش ملک مشاع زمانی امکان‌پذیر است که ملک قابل افراز (تقسیم فیزیکی) نباشد یا افراز باعث ضرر به مال یا شرکا شود. در این صورت، تنها راه تقسیم، فروش ملک خواهد بود.

راه‌حل سوم: تصرف ملک توسط یکی از وراث

اگر یکی از وراث ملک را تصرف کرده باشد و از پرداخت سهم سایرین یا همکاری برای فروش خودداری کند، سایر وراث می‌توانند دادخواست خلع ید مشاعی یا تقسیم ترکه ثبت کنند. این کار باعث می‌شود مالکیت و تصرف او به چالش کشیده شود و قانون وارد عمل گردد.

اگر ورثه‌ای بدون رضایت دیگران از ملک استفاده کرده، دیگران می‌توانند اجرت‌المثل (معادل اجاره) مدت استفاده را مطالبه کنند که نام آن درخواست اجرت‌المثل ایام تصرف است.

اگر یکی از وراث سهمش را بخواهد، چه باید کرد؟

یکی از رایج‌ترین سوالاتی که در زمینه ارث و میراث مطرح می‌شود این است که اگر یکی از وراث بخواهد زودتر از سایرین سهم‌الارث خود را دریافت کند، آیا چنین چیزی امکان‌پذیر است؟ پاسخ به این سوال به وضعیت ترکه، همکاری سایر وراث و اقدامات قانونی انجام‌شده بستگی دارد.

اولین گام برای هرگونه اقدام در خصوص تقسیم ارث، دریافت گواهی انحصار وراثت است. این گواهی مشخص می‌کند چه کسانی وارث هستند و هر کدام چه سهمی از اموال دارند. بدون این گواهی، هیچ‌یک از وراث نمی‌تواند به صورت قانونی سهم خود را مطالبه یا تصرف کند.

مراحل قانونی برای دریافت سهم‌الارث:

1. دریافت گواهی انحصار وراثت: با مراجعه به شورای حل اختلاف و ثبت درخواست انحصار وراثت توسط یکی از وراث یا ذی‌نفعان.

2. درخواست تقسیم ترکه: اگر توافقی بین وراث وجود نداشته باشد، باید به دادگاه مراجعه و دادخواست تقسیم ترکه ثبت شود.

3. مشخص شدن میزان سهم هر وارث: دادگاه پس از رسیدگی، مقدار سهم‌الارث هر نفر را مشخص می‌کند.

4. مطالبه سهم توسط وارث: اگر اموال قابل تقسیم باشند، وارث می‌تواند سهم خود را برداشت کند یا بفروشد. در غیر این صورت، می‌توان از دادگاه درخواست فروش اموال مشاعی را داد.

نکات مهم:

• درخواست سهم الزاماً نیازمند همکاری سایر وراث نیست.
• در صورت وجود محجور (کودک، بیمار روانی، فرد غایب)، دادگاه باید قیم یا نماینده قانونی تعیین کند.
• اگر مال مشاع (مثل خانه یا زمین) باشد و قابل تقسیم فیزیکی نباشد، فروش از طریق مزایده بهترین راه‌حل است.

فروش سهم‌الارث قبل از تقسیم ترکه

گاهی ممکن است یکی از وراث، پیش از آن‌که کل ترکه بین وراث تقسیم شود، بخواهد سهم‌الارث خود را به شخص دیگری بفروشد. اما آیا چنین کاری قانونی است؟ پاسخ مثبت است، اما با شرایطی خاص.

آیا فروش سهم‌الارث بدون تقسیم ترکه ممکن است؟

بله. طبق ماده ۵۸۳ قانون مدنی، هر یک از شرکا در مال مشاع (مانند اموال موروثی) می‌تواند سهم خود را، چه به صورت کلی و چه جزئی، به دیگری منتقل کند، حتی بدون رضایت سایر شرکا.

بنابراین، هر یک از وراث می‌تواند سهم خود از ارث را حتی پیش از تقسیم رسمی آن، به شخص دیگری بفروشد.

شرایط قانونی فروش سهم‌الارث قبل از تقسیم در صورت وجود گواهی انحصار وراثت، فروش فقط به میزان سهم مشخص، عدم تصرف در سهم سایر ورثه،اطلاع خریدار از وضعیت مشاعی بودن ملک قابل انجام است.

فردی که سهم‌الارث را می‌خرد، به عنوان شریک جدید سایر وراث شناخته می‌شود. او می‌تواند مانند سایر وراث، تقاضای تقسیم یا فروش ملک را بدهد، اما حق دخل و تصرف مستقل تا پیش از افراز رسمی ندارد.

آیا می‌توان کل ملک مشاع را بدون اجازه بقیه فروخت؟

خیر. اگر یکی از وراث بخواهد تمام ملک موروثی را بفروشد یا ملک را به صورت کامل به نام خود بزند، بدون رضایت دیگران، غیرقانونی و معامله فضولی محسوب می‌شود. در چنین شرایطی:

• سایر وراث می‌توانند معامله را رد کنند.
• معامله انجام‌شده از نظر قانونی باطل خواهد شد.
• فروشنده باید پاسخگوی ضرر و زیان وارثان دیگر باشد.

راهکار قانونی در صورت اختلاف

اگر ملک موروثی قابل تقسیم نباشد یا یکی از وراث مانع فروش شود، قانون اجازه فروش از طریق دادگاه را داده است. طبق ماده ۴ قانون افراز و فروش املاک مشاع:

«در صورتی که ملک قابل افراز نباشد، هر یک از شرکا (وراث) می‌توانند از دادگاه درخواست فروش ملک را داشته باشند.»

در این صورت، دادگاه با تعیین کارشناس رسمی قیمت‌گذاری انجام داده و ملک را از طریق مزایده به فروش می‌رساند. پس از فروش، مبلغ به نسبت سهم به هریک از وراث پرداخت خواهد شد پس به صورت کلی:

• فروش سهم مشاعی مجاز است؛ فروش کل ملک نیازمند رضایت همه ورثه است.
• اگر یکی از وراث ملک را بدون رضایت فروخته باشد، سایرین می‌توانند معامله را باطل کنند.
• در صورت اختلاف، می‌توان از دادگاه تقاضای فروش از طریق مزایده را داشت.

سوالات متداول:

در این قسمت سوالات متداول پیرامون اختلاف در تقسیم ارث را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است:

❓ ما در تقسیم ارث با مشکل مواجه هستیم زیرا زن بابای ما می‌گوید پدر شما هیچ ارثی ندارد.

✅ در مواردی که اختلافی در مورد وجود یا عدم وجود ارث وجود دارد، بهتر است ابتدا اسناد و مدارک مربوط به مالکیت و ارثیه پدر را بررسی کنید. اگر از نظر قانونی پدرتان دارای ارث است، می‌توانید از طریق دادگاه اقدام به اثبات حق خود کنید.

❓ اگر یکی از ورثه‌ها ناراضی باشد، آیا ارث قابل تقسیم است یا دیگران می‌توانند شکایت کنند و دادگاه حق آن‌ها را بدهد؟ نهایتاً تکلیف ورثه ناراضی چه می‌شود؟

✅ اگر یکی از ورثه‌ها ناراضی باشد، توزیع ارث ممکن است با مشکلاتی مواجه شود. با این حال، سایر ورثه می‌توانند با مراجعه به دادگاه درخواست تقسیم ارث کنند و دادگاه بر اساس قوانین موجود تصمیم‌گیری خواهد کرد. ورثه ناراضی نیز می‌تواند شکایت خود را به دادگاه ارائه دهد و بر اساس شواهد و دلایل خود، تصمیم دادگاه را به چالش بکشد.

❓ اگر چند قطعه زمین از متوفی در یک روستا در مکان‌های مختلف به ارث مانده باشد، تقسیم آن بین وراث چگونه انجام می‌شود؟

✅ تقسیم زمین‌ها باید بر اساس سهم‌الارث هر ورثه صورت گیرد. اگر توافقی بین وراث وجود داشته باشد، می‌توانند طبق توافق زمین‌ها را تقسیم کنند. در غیر این صورت، تقسیم بر اساس قوانین ارث انجام می‌شود، جایی که سهم هر پسر دو برابر سهم هر دختر و سهم مادر یک‌هشتم کل دارایی است.
❓ پدربزرگم سهم پدرم را از بین فرزندانش جدا کرده بود. آیا اکنون عمه‌هایم می‌توانند دوباره آن را تقسیم کنند؟

✅ اگر پدربزرگ شما سهم پدر را به‌صورت قانونی و رسمی به او منتقل کرده باشد، عمه‌ها نمی‌توانند دوباره آن را تقسیم کنند مگر اینکه دلایل قانونی برای این کار داشته باشند. در چنین مواردی، مشاوره حقوقی و بررسی مدارک مربوطه توسط یک وکیل می‌تواند به روشن شدن وضعیت کمک کند.
❓ در حال فروش منزل پدری هستیم، هزینه‌های مربوط به دارایی، عوارض شهرداری و خلافی چگونه بین ورثه تقسیم می‌شود؟ آیا بر اساس سهم‌الارث یا به طور مساوی بین همه ورثه؟

✅ هزینه‌های مربوط به فروش منزل پدری، مانند عوارض و مالیات‌ها، بر اساس سهم‌الارث هر ورثه تقسیم می‌شود. این به معنای آن است که هر ورثه نسبت به سهم خود از ارث، مسئولیت پرداخت این هزینه‌ها را دارد.

❓ اگر یکی از اعضای خانواده ناراضی باشد و شناسنامه و کارت ملی خود را ارائه ندهد، آیا ارثیه تقسیم می‌شود؟

✅ بله، حتی اگر یکی از وراث ناراضی باشد و اسناد شناسایی خود را ارائه ندهد، سایر وراث می‌توانند از طریق دادگاه درخواست تقسیم ترکه یا فروش مال مشاع را مطرح کنند. دادگاه در این صورت حکم لازم را صادر خواهد کرد، و عدم همکاری یکی از وراث مانع از تقسیم ارث نمی‌شود.

مبحث اختلافات در مورد تقسیم ارث بسیار پیچیده است، توصیه می شود برای این موضوع از وکلای با تجربه ما در زمینه تقسیم ارث و اختلافات آن مشاوره دریافت نمایید.