در نظام حقوقی ایران، یکی از ابزارهای مهم برای حفظ حقوق طرفین دعاوی، امکان اعتراض به آرای صادر شده از دادگاه‌ها است. این اعتراض ممکن است در قالب تجدیدنظرخواهی، واخواهی یا فرجام‌خواهی باشد.

اما باید دانست که همه آرای صادر شده قابل اعتراض نیستند و قانون‌گذار معیار هایی مشخص برای آرای قابل اعتراض تعیین کرده است. در این مقاله به‌صورت جامع به بررسی آرای قابل اعتراض و قابل تجدید نظر در دعاوی کیفری و حقوقی می‌پردازیم و به موارد استثناء و شرایط هر یک اشاره می‌کنیم.

همچنین در قسمت سوالات متداول می توانید مواردی که مربوط به این موضوع می باشد و توسط پرسشگران و یا مراجعه کنندگان به مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده فرمایید.

مفهوم اعتراض به رأی دادگاه و انواع آن

اعتراض به رأی دادگاه به معنای درخواست مجدد بررسی و رسیدگی به حکمی است که از سوی یکی از طرفین دعوا پذیرفته نشده است. این اعتراض در قالب‌های زیر صورت می‌گیرد:

• واخواهی: در خصوص احکام غیابی

• تجدیدنظرخواهی: نسبت به آرای غیر قطعی و قابل تجدیدنظر

• فرجام‌خواهی: در دیوان عالی کشور و فقط برای برخی آرا با شرایط خاص

هدف از این اعتراضات، تضمین رعایت حقوق قانونی و جلوگیری از اشتباهات قضایی است.

آرای قابل اعتراض در دادگاه کیفری

طبق ماده ۴۲۷ قانون آیین دادرسی کیفری، برخی از آرای دادگاه‌های کیفری قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان یا قابل فرجام در دیوان عالی کشور هستند. مهم‌ترین موارد عبارتند از:

• جرایم تعزیری درجه هشت

• جرایم با دیه یا ارش کمتر از یک‌دهم دیه کامل

• جرایم با مجازات‌های سلب حیات، قطع عضو، حبس ابد یا تعزیر درجه سه به بالا

• جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با دیه برابر یا بیش از نصف دیه کامل

• آرای مربوط به جرایم سیاسی و مطبوعاتی

احکام صادره تنها در صورتی قابل اعتراض هستند که قطعی نشده باشند. در صورت قطعی شدن رأی، اعتراض صرفاً در قالب فرجام‌خواهی یا اعاده دادرسی امکان‌ پذیر است.

آرای قابل تجدیدنظر در دادگاه حقوقی

بر اساس ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی، آرای صادره از دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور حقوقی در شرایط زیر قابل تجدیدنظر هستند:

• دعاوی مالی با خواسته بیش از سه میلیون ریال

• تمامی دعاوی غیرمالی

• احکام راجع به متفرعات دعوا، در صورتی که اصل دعوا قابل تجدیدنظر باشد

قرارهای قابل تجدیدنظر نیز شامل موارد زیر است:

• قرار ابطال یا رد دادخواست

• قرار رد یا عدم استماع دعوا

• قرار سقوط دعوا

• قرار عدم اهلیت یکی از طرفین

موارد استثناء و آرای غیر قابل تجدیدنظر

در برخی موارد، قانون‌گذار امکان تجدیدنظر را محدود کرده است. از جمله:

• احکام مستند به اقرار در دادگاه

• احکام مبتنی بر رأی کارشناسی که طرفین آن را قاطع دعوا اعلام کرده‌اند

همچنین، طبق تبصره ماده ۴۲۷ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر شخصی به مجازات حبس محکوم شده اما دارای شرایط تبدیل مجازات بوده و قاضی وی را به مجازات جایگزین محکوم کند، ملاک تشخیص قابلیت تجدیدنظر همان مجازات مقرر قانونی اولیه است.

نحوه و مهلت اعتراض و تجدیدنظرخواهی

مهلت تجدیدنظرخواهی در امور کیفری و حقوقی با توجه به نوع دعوا و محل اقامت طرفین متفاوت است. اما در حالت کلی:

• برای احکام حضوری، مهلت تجدیدنظر در امور کیفری ۲۰ روز و در امور حقوقی ۲۰ روز برای ساکنین ایران و ۲ ماه برای ساکنین خارج از کشور است.

• درخواست تجدید نظر باید به دادگاه صادرکننده رأی یا دفتر دادگاه تجدیدنظر تقدیم شود.

• تجدیدنظرخواهی خارج از مهلت قانونی در صورت فقدان عذر موجه پذیرفته نمی‌شود.

سوالات متداول

در این قسمت سوالات متداول راجع به آرای قابل اعتراض و قابل تجدید نظر را خواهید یافت، در نظر داشته باشید که برای دریافت مشاوره حقوقی تلفنی و یا حضور می توانید با مجموعه ایران لگال تماس حاصل فرمایید و مشاوره دریافت کنید.

آیا کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری می‌تواند به رأی قطعی صادره اعتراض کند یا آن را بازگرداند؟

بله، در موارد خاص، کمیسیون ماده 100 شهرداری می‌تواند نسبت به رأی صادره اعتراض نماید یا در صورت وجود ایراد شکلی یا ماهوی، تقاضای بررسی مجدد رأی را به مرجع صالح ارائه دهد. این موضوع در صورتی ممکن است که رأی صادره برخلاف مقررات یا اصول قانونی تشخیص داده شود.

اگر رایی به وضوح خلاف قانون باشد، آیا امکان شکایت مجدد وجود دارد؟

در صورتی که رأی صادره به‌وضوح مخالف قانون باشد، امکان اعتراض به آن فراهم است. متضرر می‌تواند در مهلت قانونی که معمولاً ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی است، درخواست تجدیدنظر یا رسیدگی مجدد را به مرجع صالح ارائه دهد.

اگر رأی قطعی و لازم‌الاجرا به نفع شاکی صادر شود، آیا متهم حق اعتراض دارد؟

خیر، چنانچه رأی صادره قطعی و لازم‌الاجرا باشد، دیگر امکان اعتراض از سوی متهم وجود ندارد؛ مگر آن‌که از روش‌های خاص نظیر اعاده دادرسی یا شکایت فوق‌العاده در دیوان عالی کشور استفاده شود که آن هم نیازمند شرایط ویژه است.

آیا می‌توان به رأی صادره در خصوص ماده ۵۶ قانون اعتراض کرد؟

بله، رأی صادره در مورد ماده 56 (که معمولاً مربوط به اراضی ملی است) قابل اعتراض است. افراد ذی‌نفع می‌توانند در مهلت مقرر قانونی، اعتراض خود را به هیئت حل اختلاف یا دیوان عدالت اداری ارائه کنند.

رأی صادره از کمیسیون آموزش رانندگی در صورت ابطال به چه دلایلی ممکن است باشد و آیا قابل اعتراض است؟

رأی ابطال‌شده ممکن است ناشی از ایرادات پزشکی، اشتباه در ارزیابی کارشناسی یا دلایل اداری باشد. در هر صورت، پس از ابطال رأی، فرد ذی‌نفع می‌تواند به تصمیم اتخاذ شده اعتراض نماید و درخواست رسیدگی مجدد را به مراجع ذی‌صلاح ارائه دهد.

در صورت صدور رأی حضوری درباره چک و عدم حضور یکی از طرفین در جلسه، آیا امکان اعتراض وجود دارد؟

اگر رأی صادره به صورت غیابی باشد و یکی از طرفین در جلسه حضور نداشته باشد، وی می‌تواند واخواهی کند. اما اگر رأی حضوری باشد و طرف دعوا اخطاریه را دریافت کرده اما در جلسه حاضر نشده باشد، حق اعتراض از وی سلب شده و رأی قطعی محسوب می‌شود.

رأی قابل پژوهش به چه معناست؟ آیا این نشان‌دهنده رافت اسلامی نسبت به متهم است؟

رأی قابل پژوهش به معنای قابلیت تجدیدنظرخواهی از حکم صادر شده است. این موضوع نه به معنای رافت نسبت به متهم، بلکه بیانگر حق قانونی طرفین دعوا برای بررسی مجدد پرونده در مرجع بالاتر است.

آیا رأی دیوان عدالت اداری قطعی است یا قابل تجدیدنظر؟

در بسیاری از موارد، آرای دیوان عدالت اداری قطعی و لازم‌الاجرا هستند. با این حال، برخی آرای آن تحت شرایط خاص مانند اشتباهات ماهوی یا نقض اصول آیین دادرسی قابل تجدیدنظر در شعب خاص دیوان می‌باشند.

در صورت رد تجدیدنظرخواهی، معنای قطعی شدن رأی چیست؟

زمانی که مرجع تجدیدنظر درخواست را رد کرده و رای اولیه را تایید کند، رأی صادره قطعی و نهایی می‌شود. از این مرحله به بعد، امکان اعتراض مجدد وجود ندارد مگر از طریق روش‌های استثنایی نظیر فرجام‌خواهی یا اعاده دادرسی در شرایط خاص. باید توجه داشته باشید که آرا نباید جزو آرای غیر قابل فرجام خواهی باشد که در این مورد می توانید مطلب مربوطه را بررسی فرمایید.

در صورت صدور رأی مثبت در مرحله بدوی و قطعی شدن آن در تجدیدنظر، آیا برای شکایات بعدی باز هم تجدیدنظر لازم است؟

خیر، رأی که در مرحله تجدیدنظر تایید شده و قطعی می‌شود، نهایی تلقی شده و دیگر نیازی به تجدیدنظر مجدد در همان موضوع نیست. مگر اینکه شکایت جدید ماهیت متفاوتی داشته باشد یا در موضوع جدیدی اقامه شود.

کلام آخر

اعتراض به آرا یکی از مهم‌ترین ابزارهای دفاع از حقوق افراد در روند دادرسی است. با این حال، اعتراض به رأی تنها در صورتی ممکن است که قانون این حق را پیش‌بینی کرده باشد. شناخت دقیق آرای قابل اعتراض و شرایط تجدیدنظر کمک می‌کند تا اشخاص به شکل صحیح و موثر از حقوق خود دفاع کنند.

در صورت نیاز به راهنمایی بیشتر، می‌توانید با مشاوران حقوقی ایران لگال مشورت کرده و از خدمات تخصصی در زمینه تجدیدنظرخواهی و اعتراض به رای بهره‌ مند شوید.