داوری یکی از روش‌های جایگزین برای حل و فصل دعاوی حقوقی است که به موجب آن طرفین اختلاف، فرد یا افرادی را به عنوان داور انتخاب می‌کنند تا به اختلاف آن‌ها رسیدگی کنند.
مزیت مهم داوری نسبت به دادرسی رسمی، سرعت، هزینه کمتر و محرمانگی است. اما نکته مهم، نحوه اجرای رأی داور است؛ زیرا تا زمانی که رأی داور اجرا نشود، عملاً اثربخش نیست. در این مقاله به بررسی نحوه اجرای رأی داوری، مراحل آن، هزینه‌ها، مهلت قانونی، مراجع صالح و حتی نمونه دادخواست خواهیم پرداخت.
اجرای رأی داور یعنی چه؟
وقتی اختلافی بین دو یا چند طرف به داوری ارجاع می‌شود، داور پس از بررسی موضوع، رأی نهایی را صادر می‌کند. این رأی از نظر قانون، لازم‌الاجرا محسوب می‌شود؛ اما به شرطی که داور خارج از حدود اختیاراتش عمل نکرده باشد و رأی با قوانین موجد حق مغایرت نداشته باشد.
بر اساس ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که محکوم علیه تا ۲۰ روز پس از ابلاغ رأی داور آن را اجرا نکند، محکوم‌له می‌تواند از دادگاه تقاضای صدور اجراییه نماید. این اجراییه همان برگه‌ای است که توسط دادگاه صادر می‌شود و به اجرای احکام ارسال می‌گردد تا اجرای رأی داور را آغاز کند.
نحوه ابلاغ و شرایط قانونی اجرای رأی داوری
ابلاغ رأی داور، در قدم اول توسط خود داور و مطابق با شرایط مندرج در قرارداد داوری صورت می‌گیرد. اگر توافقی درباره نحوه ابلاغ در قرارداد وجود نداشته باشد، داور موظف است رأی را به دادگاه صالح تحویل دهد تا دادگاه آن را به طرفین ابلاغ کند.
شرایط قانونی لازم برای اجرای رأی داوری طبق قانون به شرح زیر است:
- قطعی بودن رأی داور
- ابلاغ قانونی رأی به محکوم علیه
- گذشت مهلت ۲۰ روزه برای اجرای اختیاری رأی
- عدم وجود ایراد قانونی مانند صدور رأی خارج از موضوع داوری یا مخالف قوانین موجد حق
مراحل اجرای رأی داور
مراحل اجرای رأی داور، شباهت زیادی با اجرای احکام قضایی دارد. روند آن به صورت زیر است:
- ابلاغ رأی داور به طرفین دعوا
- انتظار ۲۰ روزه برای اجرای اختیاری توسط محکوم‌علیه
- در صورت عدم اجرا، تنظیم دادخواست صدور اجراییه توسط محکوم‌له
- ثبت دادخواست در دفتر خدمات الکترونیک قضایی
- ارجاع به دادگاه صالح (ارجاع کننده یا دادگاه دارای صلاحیت ذاتی و محلی)
- بررسی صحت رأی توسط قاضی و صدور یا رد اجراییه
- در صورت صدور اجراییه، ارسال به اجرای احکام و آغاز روند توقیف یا جلب
مهلت اجرای رأی داور و شرایط توقف آن
طبق ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی، محکوم‌علیه موظف است ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، آن را اجرا کند. در غیر این صورت، محکوم‌له می‌تواند اجرای رأی را از دادگاه تقاضا کند.
اما در برخی شرایط، امکان توقف اجرای رأی داوری وجود دارد. طبق ماده ۴۹۰ و ۴۹۳:
- در صورتی که رأی داور مشمول موارد بطلان باشد (مثلاً رأی در مورد موضوعی غیر از موضوع داوری صادر شده باشد یا خارج از حدود صلاحیت داور باشد)، دادگاه می‌تواند از صدور اجراییه خودداری کند.
- اگر اعتراض به رأی داور مستند و قوی باشد، دادگاه می‌تواند به صورت موقت دستور توقف اجرای رأی را صادر نماید تا به اعتراض رسیدگی شود.
مرجع صالح برای صدور اجراییه رأی داوری
بسته به اینکه پرونده در ابتدا در دادگاه مطرح بوده یا خیر، مرجع صالح متفاوت است:
- اگر دادگاه دعوا را به داور ارجاع داده باشد: همان دادگاه مرجع صالح برای صدور اجراییه است.
- اگر داور بر اساس قرارداد خصوصی طرفین منصوب شده باشد: دادگاه صالح، همان دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد.
اگر دادگاه خود را صالح نداند، قرار عدم صلاحیت صادر کرده و پرونده را به مرجع صالح ارسال می‌کند.
نمونه دادخواست اجرای رأی داور
در ادامه، یک نمونه دادخواست اجرای رأی داور را می‌خوانید که می‌توان از آن برای ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی استفاده کرد:
ریاست محترم شعبه … دادگاه عمومی حقوقی شهرستان …
با سلام و احترام
اینجانب … به موجب رأی داوری صادره به شماره … مورخ … محکوم‌له می‌باشم که محکوم‌علیه آن آقای/خانم … است. رأی مزبور مطابق ضوابط قانونی ابلاغ گردیده اما تا کنون از سوی محکوم‌علیه اجرا نشده است.با توجه به انقضای مهلت مقرر قانونی (۲۰ روز از تاریخ ابلاغ) و عدم اجرای رأی توسط محکوم‌علیه، مستنداً به ماده ۴۸۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تقاضای صدور اجراییه و ارسال آن به واحد اجرای احکام مدنی جهت اقدام مقتضی را دارم.
با تشکر
نام و نام خانوادگی: …
نشانی: …
شماره ملی: …
پیوست‌ها: تصویر رأی داوری ، تصویر ابلاغ رأی ، قرارداد داوری ، مدارک هویتی
متن فوق را می توانید از طریق کلیک بر روی نمونه دادخواست اجرای رأی داور در قالب فایل PDF دریافت نمایید.
سوالات متداول
در این بخش می توانید سوالات متداول پیرامون اجرای رای داور که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ پس از اجرای رأی داور، دو روز بعد رأی ابطال شد و مفاد مالی آن در حال اجراست. آیا امکان اعاده اجرای رأی داور وجود دارد؟
✅ در صورتی که دلایل جدید و موجهی برای بررسی مجدد موضوع داشته باشید، می‌توانید درخواست اعاده دادرسی ارائه دهید. این اقدام ممکن است منجر به توقف ادامه اجرای رأی و بررسی مجدد موضوع از سوی دادگاه شود. برای بررسی بیشتر می توانید ابطال رای داوری را مطالعه نمایید.
❓ چون رأی داور از طریق قانونی ابلاغ نشده، امکان اجرای آن فراهم نیست. ما از دفتر قضایی رأی را ابلاغ کردیم، اما دادسرا اعلام کرده که چون از طریق محکمه قانونی ابلاغ نشده، امکان اجرا نیست. چگونه باید صحیح ابلاغ می‌کردیم؟
✅ برای آنکه رأی داور قابلیت اجرایی داشته باشد، باید ابلاغ آن طبق قانون و از طریق مرجع قضایی یا دادگاه صالح انجام شود. در صورت عدم رعایت این فرآیند، اجرای رأی با مانع قانونی مواجه خواهد شد. پیشنهاد می‌شود برای اصلاح فرآیند ابلاغ، با دفتر دادگاه مربوطه یا مشاور حقوقی مشورت نمایید.
❓ آیا می‌توان از داوری که شماره ملی یا ثنا ندارد و بدون اطلاع من رأی صادر کرده، شکایت کرد؟
✅ بله، در چنین مواردی می‌توانید دادخواست ابطال رأی داور را به دادگاه صالح ارائه دهید. اگر داور بدون رعایت آیین‌نامه‌های داوری یا بدون اطلاع‌رسانی صحیح رأی صادر کرده باشد، این رأی قابلیت ابطال دارد.
❓ به دلیل رأی ناعادلانه داور، حقم ضایع می‌شود. رأی تأیید شده و هنوز اجراییه صادر نشده است. چگونه می‌توانم اجراییه را باطل یا غیر قابل اجرا کنم؟
✅ می‌توانید با ارائه دادخواست ابطال رأی داور و مدارک کافی، از دادگاه تقاضا کنید که رأی را بررسی مجدد کرده و از صدور اجراییه جلوگیری کند.
❓ بعد از ابطال رأی داور توسط دادگاه، برای استرداد وجه پرداختی به داور چه باید کرد؟
✅ می‌توانید دادخواست مطالبه وجه را به مراجع قضایی ارائه دهید. در صورت اثبات پرداخت و ابطال رأی، دادگاه می‌تواند حکم به استرداد وجه دهد.
❓ داور ساخت و ساز رأی صادر کرده که دادگاه آن را فاقد وجاهت قانونی اعلام کرده است. داور مجدداً همان رأی را با اظهارنامه فرستاده است. آیا این عملکرد قانونی است؟
✅ در صورتی که رأی داور قبلاً توسط دادگاه باطل اعلام شده باشد، ارسال مجدد آن هیچ اثر قانونی ندارد و قابل پیگیری حقوقی نیز نیست. تنها راه قانونی، طرح دعوا از طریق دادگاه صالح است.
اجرای رأی داوری، مرحله‌ای بسیار حیاتی در فرآیند داوری است که بدون آن، رأی هیچ اثر اجرایی نخواهد داشت. بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی، پس از انقضای مهلت ۲۰ روزه از زمان ابلاغ رأی و عدم اجرای آن توسط محکوم‌علیه، ذی‌نفع می‌تواند از دادگاه صالح تقاضای صدور اجراییه نماید. اجرای این رأی پس از تأیید دادگاه مانند احکام قضایی معمولی از طریق اجرای احکام انجام خواهد شد.