در دوران نامزدی یا همان عقد، گرچه هنوز زندگی مشترک زوجین آغاز نشده است، اما رابطه زوجیت به صورت رسمی و قانونی شکل گرفته و حقوق و تکالیف متقابل میان زن و مرد ایجاد می‌شود. با این حال، گاه به دلایل مختلفی چون عدم تفاهم، دخالت اطرافیان، مشکلات شخصی یا مسائل مالی، این رابطه پیش از شروع زندگی زیر یک سقف، به پایان می‌رسد.
در چنین شرایطی، موضوع طلاق در دوران نامزدی مطرح می‌شود که از نظر حقوقی و شرعی، تفاوت‌هایی با طلاق پس از شروع زندگی زناشویی دارد.
در این مقاله، به بررسی انواع طلاق در این دوران، نحوه تعیین مهریه بر اساس باکرگی یا عدم آن، مدارک لازم برای طلاق توافقی و سایر نکات حقوقی مهم در این زمینه خواهیم پرداخت.
انواع طلاق در دوران نامزدی
طلاق در دوران عقد یا نامزدی، همانند سایر انواع طلاق به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود: طلاق از طرف مرد، طلاق از طرف زن و طلاق توافقی. با این تفاوت که شرایط، مدارک، آثار و میزان مهریه بسته به باکره بودن یا نبودن زن در این دوران، تفاوت‌هایی دارد.
۱. طلاق از طرف مرد:
طبق قانون مدنی، اختیار طلاق با مرد است و او می‌تواند در هر زمان، با پرداخت کامل حقوق مالی زن از جمله مهریه، دادخواست طلاق را تقدیم دادگاه کند. اگر زن باکره باشد و رابطه‌ای میان زوجین صورت نگرفته باشد، تنها نیمی از مهریه به زن تعلق می‌گیرد.
۲. طلاق از طرف زن:
زن نیز می‌تواند با اثبات عسر و حرج یا در صورتی که دارای حق طلاق در عقدنامه باشد، درخواست طلاق دهد. اثبات دلایلی مانند اعتیاد مرد، عدم پرداخت نفقه، یا بیماری صعب‌العلاج از جمله مواردی است که دادگاه می‌تواند بر اساس آن‌ها به نفع زن رأی به طلاق صادر کند.
۳. طلاق توافقی:
در این نوع طلاق، زن و مرد با توافق بر سر تمام مسائل از جمله مهریه، نفقه و دیگر حقوق، درخواست طلاق را به دادگاه ارائه می‌دهند. در صورت باکره بودن زن، مهریه نصف خواهد شد، مگر آنکه توافق دیگری میان طرفین صورت گیرد.
مهریه در صورت باکره بودن یا نبودن زن در دوران نامزدی
یکی از مهم‌ترین مسائل حقوقی در طلاق دوران نامزدی، میزان مهریه‌ای است که زن می‌تواند از همسر خود مطالبه کند. قانون مدنی در این خصوص بر باکره بودن یا نبودن زن در زمان طلاق، تأکید ویژه‌ای دارد.
- اگر زن باکره باشد:
بر اساس ماده 1092 قانون مدنی، «هرگاه شوهر قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود.» بنابراین، اگر زن و مرد در دوران نامزدی رابطه زناشویی نداشته باشند و زن باکره باشد، مرد فقط موظف به پرداخت نیمی از مهریه است. اگر هم مبلغی بیش از نصف پرداخت شده باشد، مرد حق دارد مابقی را پس بگیرد.
- اگر زن باکره نباشد:
در صورتی که در دوران عقد، بین زوجین رابطه جنسی برقرار شده و زن باکره نباشد، زن مستحق دریافت تمام مهریه خواهد بود؛ حتی اگر طلاق از طرف مرد باشد یا زن خودش برای جدایی اقدام کند. در این حالت، ادعای زن مبنی بر باکره نبودن در صورت تأیید پزشکی قانونی، ملاک دادگاه قرار می‌گیرد.
نکته مهم اینکه، در طلاق توافقی نیز طرفین می‌توانند بر سر پرداخت یا بخشش تمام یا بخشی از مهریه توافق کنند. اما اگر اختلافی در خصوص باکرگی وجود داشته باشد، دادگاه زوجه را به پزشکی قانونی جهت تعیین وضعیت ارجاع می‌دهد.
مدارک مورد نیاز برای طلاق توافقی در دوران نامزدی
برای اینکه زوجین بتوانند به‌صورت قانونی و رسمی در دوران عقد (نامزدی) از یکدیگر جدا شوند، باید مدارک مشخصی را در اختیار دادگاه قرار دهند. این مدارک به دادگاه کمک می‌کند تا هویت طرفین، وضعیت حقوقی آن‌ها و توافقات مالی‌شان را احراز کند.
مدارک مورد نیاز عبارتند از:
-
اصل عقدنامه یا رونوشت رسمی آن
برای اثبات وجود رابطه زوجیت و مشروع بودن عقد ازدواج. -
اصل شناسنامه مرد و زن
جهت احراز هویت کامل و ثبت اطلاعات شخصی در دادخواست طلاق. -
کپی کارت ملی زوجین
معمولاً دو نسخه از کارت ملی برای هر یک از طرفین مورد نیاز است. -
گواهی بکارت از پزشکی قانونی
در صورتی که موضوع مهریه و باکرگی در میان باشد، برای تعیین میزان مهریه (نصف یا کامل)، گواهی بکارت باید به دادگاه ارائه شود. -
وکالت‌نامه رسمی طلاق
اگر زن وکالت در طلاق دارد، باید نسخه‌ای از وکالت‌نامه محضری به دادگاه ارائه شود. -
توافق‌نامه کتبی بین زوجین
شامل توافق بر سر مسائل مهمی مانند:
- میزان مهریه و نحوه پرداخت آن
- نفقه (در صورت وجود)
- سایر تعهدات مالی یا توافقات خاص بین طرفین
نظر واحد مشاوره خانواده دادگاه: حضور در جلسات مشاوره الزامی است و بدون تأیید مرکز مشاوره، رأی طلاق صادر نمی‌شود.
اگر یکی از طرفین به وکیل وکالت داده باشد، وکیل با در دست داشتن این مدارک می‌تواند تمام مراحل را بدون نیاز به حضور زوجین در دادگاه طی کند.
طلاق از طرف مرد یا زن در دوران نامزدی
در دوران نامزدی (عقد دائم بدون شروع زندگی مشترک)، هم زن و هم مرد می‌توانند طبق قانون اقدام به طلاق نمایند، اما شرایط آن‌ها متفاوت است:
✅ طلاق از طرف مرد:
- طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد هر زمان بخواهد می‌تواند زن خود را طلاق دهد.
- اگر رابطه زناشویی صورت نگرفته و زن باکره باشد، نصف مهریه به او تعلق می‌گیرد.
- در صورت عدم بکارت یا وجود رابطه زناشویی، مرد موظف به پرداخت مهریه کامل است.
- ارائه گواهی بکارت از پزشکی قانونی معمولاً برای تعیین میزان مهریه انجام می‌شود.
✅ طلاق از طرف زن:
زن تنها در شرایط خاص می‌تواند درخواست طلاق بدهد، مانند:
- داشتن حق طلاق (وکالت در طلاق) از شوهر.
- عسر و حرج (سختی شدید زندگی مثل اعتیاد، ضرب و جرح، بلاتکلیفی، ترک زندگی و…)
- تحقق یکی از شروط دوازده‌گانه ضمن عقد نکاح.
- زن برای اثبات دلایل طلاق باید مدارک قانونی و قانع‌کننده به دادگاه ارائه دهد.
- اگر با مرد نزدیکی نداشته باشد، فقط نیمی از مهریه را می‌تواند دریافت کند.
نفقه در طلاق توافقی دوران عقد
در دوران عقد، اگر زن هنوز به خانه شوهر نرفته و رابطه زناشویی برقرار نشده باشد، معمولاً نفقه‌ای به او تعلق نمی‌گیرد. زیرا طبق قانون، پرداخت نفقه از زمانی بر مرد واجب می‌شود که زن برای شروع زندگی مشترک تمکین کند.
اما اگر زن آمادگی خود را برای زندگی مشترک اعلام کرده و مرد از بردن او به خانه یا تهیه امکانات زندگی امتناع کرده باشد، زن می‌تواند نفقه مطالبه کند.
در طلاق توافقی، نفقه هم مانند مهریه با توافق طرفین مشخص می‌شود. زن می‌تواند نفقه را ببخشد یا برای دریافت آن توافق‌نامه تنظیم کند.
✅ نکته مهم: در بیشتر موارد، نفقه در دوران عقد موضوعیت ندارد، مگر اینکه زن اثبات کند که تمکین کرده و مرد مانع شروع زندگی شده است.
سوالات متداول
در این بخش سوالات متداول پیرامون طلاق در دوران نامزدی را مشاهده می فرمایید که توسط پرسشگران عزیز از مجموعه ایران لگال مطرح شده است:
❓من شش ماهه نامزد کردم و هنوز عروسی نکردیم. الان نامزدم که خانم هستند از هر راهی داره من و خانوادم رو اذیت می‌کنه و غیرمستقیم می‌گه مهریه‌مو بده. می‌گه طلاق بده. باهام بیرون نمیاد، جواب تلفن نمی‌ده، وقتی میرم خونش، بدرفتاری می‌کنه. راهی هست که طلاقش بدم و تمام مخارجمو ازش پس بگیرم؟
✅در صورتی که نمی‌خواهید ادامه دهید، می‌توانید به‌صورت توافقی اقدام به طلاق کنید. در غیر این صورت، طلاق یک‌طرفه تنها با پرداخت حقوق مالی زوجه از سوی شما امکان‌پذیر است. هزینه‌هایی که پرداخت کرده‌اید، در صورت اثبات هدیه نبودن آن‌ها و توافق طرفین، احتمال استرداد دارند ولی ضمانتی در این زمینه وجود ندارد. وکالت در طلاق یا مصالحه، بهترین مسیر قانونی است.
❓من ۱۷ سالمه، اسفند میشم ۱۸. چهار ساله نامزدم، از زندگیم ناراضی‌ام به خاطر اخلاق بد شوهرم. مهریه‌م ۱۱۴ سکه‌ست و می‌خوام طلاق بگیرم. مهریه برام مهم نیست، فقط می‌خوام بدون دردسر جدا شم. اگه راهنماییم کنین ممنون میشم.
✅اگر طلاق توافقی نباشد، تنها راه گرفتن طلاق از طرف زن اثبات عسر و حرج در دادگاه است؛ یعنی باید ثابت کنید که ادامه زندگی برای شما مشقت‌بار است. اگر بتوانید چنین شرایطی را اثبات کنید (مثلاً سوءرفتار، اعتیاد، ترک زندگی و…) دادگاه می‌تواند حکم طلاق صادر کند. بخشش مهریه هم ممکن است گرفتن طلاق را تسهیل کند.
❓نامزد من در دوران عقد به خاطر عدم علاقه می‌خواهد جدا شود. تکلیف مهریه چیست؟ من نمی‌خوام طلاقش بدم. آیا می‌تواند طلاق بگیرد؟
✅در صورتی که طلاق به‌صورت یک‌طرفه از سوی زن باشد، فقط در صورتی پذیرفته می‌شود که دلایل محکمه‌پسند برای اثبات عسر و حرج ارائه کند. بدون دلیل موجه، امکان صدور حکم طلاق از سوی دادگاه وجود ندارد. مهریه نیز حق مسلم زن است و حتی اگر باکره باشد، مستحق نصف آن خواهد بود مگر اینکه توافق دیگری بین طرفین صورت گیرد.
❓دختر و پسری نامزد هستند ولی دختر ناراضی است و می‌خواهد دادخواست طلاق بدهد، ولی پسر نمی‌خواهد طلاق دهد. آیا در صورت ناراضی بودن پسر، دختر می‌تواند طلاق بگیرد؟ و آیا قانونی وجود دارد که در صورت ناراضی بودن مرد، بعد از طلاق، ازدواج بعدی دختر دچار مشکل شود؟
✅اگر دختر بتواند دلایلی قانونی برای طلاق ارائه دهد (مثلاً عسر و حرج)، می‌تواند حتی بدون رضایت پسر طلاق بگیرد. در مورد ازدواج بعدی، هیچ قانون رسمی وجود ندارد که مانع ازدواج مجدد زن مطلقه شود، مگر اینکه از نظر عرفی یا خانوادگی محدودیت‌هایی ایجاد شود، که جنبه حقوقی ندارند.
❓اینجانب طی یک ازدواج بعد از گذشت یک سال نامزدی با زوجه به اختلاف رسیدم. زوجه و خانواده‌اش مرا قبول ندارند و زوجه می‌گوید “من تو را نمی‌خواهم، دوست ندارم…” و هیچ اقدامی برای جدایی انجام نمی‌دهد. من هم از این شرایط خسته‌ام. در این یک سال، زوجه همچنان باکره است. لطفاً راهنمایی‌ام کنید که چگونه و با چه اقدامی به نتیجه برسم؟
✅در این شرایط، بهترین راه طلاق توافقی است. در غیر این صورت، شما به‌عنوان مرد، می‌توانید به‌صورت یک‌طرفه درخواست طلاق دهید ولی باید کلیه حقوق مالی همسر مانند مهریه را پرداخت کنید. اگر باکره باشد، مستحق نصف مهریه است. پیشنهاد می‌شود قبل از هر اقدام، با وکیل مشورت نمایید.
❓من و نامزدم داریم طلاق می‌گیریم. نامزدم برای اینکه از زیر بار مهریه فرار کنه، تهمت زده که من سرطان دارم. قاضی گفت برم آزمایش بدم و جواب همه آزمایش‌هام سالم بود. اما نامزدم گفت که خواهرم رو جای خودم فرستادم و پرونده رفته دیوان. الان چهار-پنج ماهه خبری نیست. می‌خوام بدونم چقدر طول می‌کشه پرونده از دیوان برگرده شهرستان؟
✅زمان بازگشت پرونده از دیوان عالی کشور قابل پیش‌بینی دقیق نیست ولی معمولاً چند ماه زمان می‌برد. پیگیری مستمر از طریق وکیل یا سامانه ثنا می‌تواند روند را سریع‌تر کند. اگر رای صادر شده و فقط منتظر ارسال فیزیکی پرونده هستید، بین یک تا سه ماه طول می‌کشد مگر اینکه پرونده نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.