در دنیای امروزی که ارتباطات دیجیتال جای مکاتبات سنتی را گرفته، اثبات بسیاری از امور از جمله طلب یا بدهی، به پیام‌هایی مانند واتساپ وابسته شده است. سوال مهم اینجاست که آیا این پیام‌ها می‌توانند در دادگاه مستند تلقی شوند؟ آیا با یک اسکرین‌شات ساده می‌توان شخصی را ملزم به پرداخت بدهی کرد؟
در نظر داشته باشید که اثبات طلب از طریق پیامک یا پیام رسان های داخلی با واتساپ متفاوت است زیرا بستر خدمات دهی این موارد در داخل کشور است ولیکن واتساپ یک اپلیکیشن خارجی است و اثبات طلب از طریق پیام های آن نیاز به احراز دقیق دارد.در این مقاله، به بررسی دقیق نحوه استناد به پیام‌های دیجیتال برای اثبات طلب و نکات حقوقی آن می‌پردازیم.
آیا می‌توان با پیام واتساپ یا پیامک بدهی را اثبات کرد؟
پیش از هر چیز باید دانست که در حقوق ایران، برای اثبات ادعاهای مالی، اصل بر وجود سند معتبر یا سایر ادله قانونی است. پیام‌های متنی در پلتفرم‌هایی مانند واتساپ یا پیامک، چنانچه از اصالت برخوردار باشند، می‌توانند به عنوان دلیل مورد توجه دادگاه قرار گیرند و اماره برای قاضی می باشند.
🔸 اما نکته کلیدی این است: اصالت پیام باید برای مرجع قضایی محرز شود. این بدان معناست که تنها ارائه اسکرین‌شات کافی نیست، بلکه باید به گونه‌ای اثبات شود که این پیام توسط بدهکار ارسال شده و واقعی است که این موضوع باید با بررسی کارشناس رایانه صورت بگیرد که صحت پیام را تایید کند اما در موارد مشابه که نیاز به اثبات طلب یا اثبات رابطه نامشروع از طریق پیامک است بستر مخابرات می تواند پرینت پیام ها را ارائه دهد که مورد قبول بدون نیاز به کارشناس است.
جایگاه قانونی پیام‌های متنی در دعاوی مالی
بر اساس قانون تجارت الکترونیک و آیین‌نامه ادله الکترونیکی، داده‌پیام‌هایی که به شیوه‌ای مطمئن تولید و ذخیره شده باشند، می‌توانند همانند سند رسمی در دادگاه‌ها قابل استناد باشند.
📜 طبق ماده ۱۴ قانون تجارت الکترونیک: داده‌پیام‌ها اگر به درستی تولید و نگهداری شده باشند، همانند اسناد رسمی تلقی می‌گردند و در مراجع قضایی قابل استفاده هستند.
به این ترتیب، اگر پیام‌های واتساپ یا SMS از منابع قابل اعتماد مانند پرینت مخابرات یا احراز اصالت توسط پلیس فتا به دادگاه ارائه شوند، می‌توانند مستند قرار گیرند.
شرایط قابل استناد بودن پیام در دادگاه
هر پیام یا چت واتساپی به خودی خود دلیل محسوب نمی‌شود. برای آنکه پیام به عنوان مدرک قابل قبول در دادگاه باشد، باید:
- 📌 فرستنده پیام احراز شود؛ یعنی دادگاه مطمئن شود که پیام از سوی خوانده دعوا ارسال شده است.
- 📌 محتوای پیام شفاف باشد؛ مثلاً به‌طور مستقیم به بدهی یا بازپرداخت اشاره شده باشد.
- 📌 زمان و تاریخ پیام مشخص باشد؛ اسناد بدون تاریخ یا مبهم، ارزش چندانی ندارند.
- 📌 حذف یا دستکاری در پیام‌ها صورت نگرفته باشد؛ پیام‌هایی که احتمال ویرایش یا تغییر در آنها وجود دارد، نمی‌توانند معتبر تلقی شوند.
در مواردی ممکن است پلیس فتا با دستور مقام قضایی وارد عمل شود و نسبت به بررسی تخصصی پیام‌ها اقدام کند تا اعتبار آنها محرز گردد.
نحوه اثبات بدهی با استفاده از چت واتساپ و پیامک
اگر خواهان قصد دارد با استفاده از چت یا پیام، بدهی را ثابت کند، می‌بایست اقدامات زیر را انجام دهد:
الف) جمع‌آوری مدارک اولیه
ابتدا باید از پیام‌های رد و بدل شده، اسکرین‌شات تهیه کرده و آنها را چاپ کند. بهتر است این پرینت‌ها شامل تاریخ، شماره فرستنده و متن کامل گفتگو باشند.
ب) ثبت دادخواست و ارائه پیام‌ها
در زمان تنظیم دادخواست مطالبه وجه، پیام‌ها باید به‌عنوان یکی از مستندات پیوست شوند. این کار یا هنگام تقدیم دادخواست یا حداکثر تا پایان اولین جلسه دادرسی امکان‌پذیر است.
ج) درخواست استعلام پیام از مرجع ذی‌صلاح
خواهان می‌تواند از دادگاه بخواهد که دستور استعلام پیام‌ها از اپراتور تلفن همراه یا پلیس فتا صادر شود. این کار برای تأیید اصالت پیام و تعلق آن به خوانده دعوا ضروری است.
آیا پیام‌های حذف شده واتساپ یا پیامک های گوشی قابل بازیابی هستند؟
در برخی پرونده‌ها، ممکن است طرف مقابل پیام‌هایی را که در آن به بدهی خود اذعان کرده، پاک کرده باشد. سوال مهمی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا چنین پیام‌هایی قابل بازگردانی هستند؟
✅ پاسخ این است: اگر قابلیت پشتیبان‌گیری خودکار (Backup) در برنامه واتساپ فعال بوده باشد، امکان بازیابی وجود دارد.
بر اساس نوع سیستم عامل، تعداد نسخه‌های قابل بازیابی متفاوت است:
- در اندروید معمولاً دو نسخه آخر در دسترس است.
- در iOS فقط آخرین نسخه پشتیبان قابل استفاده است.
در موارد خاص و با دستور قاضی، ممکن است پلیس فتا بتواند با روش‌های فنی، اقدام به بازیابی برخی از اطلاعات نماید؛ البته این مورد به تشخیص مرجع قضایی بستگی دارد ولیکن نیازمند کار تخصصی است.
- پیامک (اس ام اس) حذف شده را می توان بازیابی نمود؟
در این حالت کار راحت تر است زیرا در صورت حذف پیامک ها از گوشی طرفین، با دستور قضایی مخابرات پرینت پیامک ها را در اختیار دادگاه قرار می دهد و این موضوع می تواند به عنوان مدرک در دادگاه بدون نیاز به کارشناسی استفاده شود.
نمونه پیام مؤثر برای گرفتن طلب + نکات نگارشی
اگر شما طلبکار هستید و می‌خواهید از طریق پیامک یا پیام رسانی مانند واتساپ درخواست پرداخت بدهی کنید که بعدا بتوانید در صورت نیاز در دادگاه به آن استناد کنید، پیام شما باید دقیق و مستند باشد. در ادامه یک نمونه پیام مناسب ارائه می‌شود:
📩 «با سلام. لطفاً مبلغ پنجاه میلیون ریال بابت قرضی که در تاریخ ۱۴۰۲/۰۸/۱۰ از من دریافت کردید را حداکثر تا تاریخ ۱۴۰۳/۰۱/۱۵ به شماره کارت ۶۰۳۷۹۹۷۸۹۹۱۲۳۴۵۶ به نام رضا احمدی واریز نمایید. با تشکر.»
و یا اینکه اگر مبلغی را به شخصی قرض می دهید، پیامی همراه با آن به این شکل باشد:
📩 «با سلام. مبلغ پنجاه میلیون ریال بابت قرض برای شما پرداخت شد و طبق توافق تا حداکثر 1 هفته دیگر به حساب ۶۰۳۷۹۹۷۸۹۹۱۲۳۴۵ واریز نمایید با تشکر..»
همچنین می توانید در یک مکالمه قرضی بودن این مبلغ را تایید نمایید که بعدا در دادگاه مستند خواهد بود به عنوان مثال:
📩 «چقدر پول برای قرض می خوای؟ تا کی قرض رو بهم بر گردونی؟ پس تا 1 هفته دیگه حداکثر بر می گردونی؟ پس در این تاریخ واریز کن به این حساب»
🟢 نکات کلیدی در تنظیم متن پیام:
- مبلغ دقیق نوشته شود.
- تاریخ پرداخت مشخص باشد.
- علت بدهی ذکر گردد.
- شماره حساب یا کارت برای واریز درج شود.
این متن می‌تواند به‌عنوان یک اماره قوی برای اثبات وجود بدهی عمل کند، به‌خصوص اگر طرف مقابل پاسخی مبنی بر تأیید یا پذیرش بدهی ارسال نماید.
سوالات متداول و نتیجه گیری
در این قسمت سوالات متداول پیرامون اقدامات حقوقی بر روی چت واتساپ و دیگر پیام رسان ها و همچنین اثبات بدهی از طریق آنها و پیامک که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید:
❓ آیا می‌توانم از پیام‌های اینستاگرام و واتساپ به عنوان مدرک برای شکایت از کسی که به من بدهکار است استفاده کنم؟
✅ بله. پیام‌های رد و بدل شده در واتساپ و اینستاگرام، در صورتی که اصالت آنها توسط مرجع صالح تأیید شود، می‌توانند به عنوان اماره قضایی یا حتی مدرک معتبر در اثبات بدهی طرف مقابل مورد استفاده قرار گیرند.
❓ اگر خوانده سندی برای اثبات بدهکار بودن خواهان نداشته باشد و تنها پرینت واتساپ موجود باشد، آیا قاضی می‌تواند به نفع خواهان حکم دهد؟
✅ پرینت پیام‌های واتساپ به تنهایی دلیلی قطعی محسوب نمی‌شود، اما می‌تواند اماره‌ای مهم برای قاضی باشد. اگر سایر شواهد از جمله اظهارات، سیاق گفتگو یا رفتار طرفین نیز به نفع خواهان باشد، ممکن است قاضی به نفع او رأی صادر کند. توجه داشته باشید که پرینت پیام در صورت وجود اصل پیام می تواند معتبر تر باشد.
❓ من از فردی طلبکار هستم و او می‌خواهد با استناد به پیام‌های واتساپ علیه من اقدام کند. آیا این پیام‌ها مدرک محسوب می‌شوند و در صورت انکار من آنها همچنان قابل استفاده خواهند بود؟
✅ اگر صرفاً اسکرین‌شات باشد و اصالت آن تأیید نشود، احتمال پذیرش آن به‌عنوان مدرک قطعی پایین است. اما اگر اصالت پیام توسط مقام قضایی یا کارشناس فناوری اطلاعات تأیید شود، حتی در صورت انکار، قابل استفاده خواهد بود.
❓ آیا می‌توانم با استفاده از پیام‌های واتساپ و رسید واریزی اثبات کنم که از شخصی طلب دارم؟
✅ بله. ترکیب پیام‌های تاییدکننده بدهی در واتساپ با اسناد مالی مانند رسیدهای واریز، می‌تواند پرونده مستدلی برای اثبات طلب شما فراهم آورد. این دو نوع مدرک در کنار هم وزن بالاتری در روند رسیدگی خواهند داشت.
❓ شخصی به من بدهکار است و در واتساپ مرا تهدید کرده است، آیا می‌توان برای پیام‌های تهدیدآمیز و توهین‌آمیز ارسال شده از واتساپ درخواست تأمین دلیل کرد؟
✅ حتماً. در این موارد می‌توانید از دادگاه تقاضای تأمین دلیل نمایید تا محتوای این پیام‌ها توسط مقام قضایی ضبط شده و در صورت نیاز، به‌عنوان مدرک رسمی در مراحل بعدی دادرسی استفاده شود.
در فضای حقوقی امروز، اثبات طلب از طریق پیام‌های دیجیتال به ویژه واتساپ و پیامک، امری امکان‌پذیر اما حساس و دقیق است. تنها در صورتی این پیام‌ها قابلیت استناد دارند که اصالت آنها اثبات شود و به روش مطمئنی نگهداری شده باشند. بنابراین بهتر است هنگام مکاتبه در مورد بدهی یا مسائل مالی، دقت کافی در نگارش پیام داشته باشید و تا حد امکان مستندات بیشتری همچون فیش واریز، رسید و… نیز جمع‌آوری نمایید.
همچنین پیشنهاد می‌شود که در صورت بروز اختلاف، پیش از هر اقدام حقوقی، از مشاوره وکیل مجرب استفاده کنید تا مسیر پیگیری حقوقی با دقت و نتیجه‌مندی بیشتری طی شود.