ازدواج در نظام حقوقی ایران، چه دائم و چه موقت، همواره مستلزم ثبت در دفاتر رسمی ازدواج است. اما گاهی شرایطی پیش می‌آید که یکی از طرفین یا حتی هر دو، خواهان ابطال سند ازدواج باشند.
این درخواست می‌تواند به دلایل قانونی مختلفی مانند وجود اشتباه در سند یا تحقق یکی از موجبات بطلان نکاح باشد. در این مقاله به بررسی دقیق شرایط، مدارک، مراحل و آثار ابطال سند ازدواج می‌پردازیم و در انتها نمونه دادخواست نیز ارائه می‌شود. در نظر داشته باشید که برای دریافت مشاوره پیرامون این موضوع می توانید با ایران لگال تماس حاصل نموده و مشاوره حقوقی دریافت نمایید.
شرایط و موارد ابطال سند ازدواج
ابطال سند ازدواج به دو دسته کلی تقسیم می‌شود که در زیر جزئیات آن را مشاهده خواهید نمود:
الف) ابطال به دلیل اشتباه در مفاد سند
در برخی موارد، اشتباهاتی مانند درج نادرست اطلاعات طرفین، اشتباه در شماره شناسنامه، تاریخ تولد یا اشتباهات نگارشی دیگر، موجب بی‌اعتباری سند می‌شود. این نوع اشکالات معمولاً از سوی دفاتر ثبت ازدواج یا مأمور ثبت رخ داده و با مراجعه به دادگاه و اثبات اشتباه، امکان صدور سند جدید وجود دارد.
ب) ابطال به دلیل تحقق موارد بطلان نکاح
یکی از اصلی‌ترین دلایل ابطال سند ازدواج، تحقق یکی از موارد بطلان نکاح است. مطابق با مواد ۱۰۵۰ تا ۱۱۰۱ قانون مدنی ایران، برخی شرایط به گونه‌ای هستند که اگر در زمان عقد نکاح موجود باشند، اساس این عقد را از ابتدا بی‌اعتبار می‌کنند. در چنین حالتی، نه‌تنها عقد ازدواج باطل تلقی می‌شود، بلکه سند رسمی ازدواج نیز قابلیت ابطال پیدا می‌کند.
در ادامه، به تفصیل به مهم‌ترین مصادیق بطلان نکاح و آثار حقوقی آن‌ها می‌پردازیم:
1. ازدواج با محارم (نسبی، سببی، رضاعی): ازدواج با محارم، یکی از روشن‌ترین موارد بطلان نکاح است. قانون مدنی ایران، در مواد ۱۰۴۵ تا ۱۰۴۸، به تفصیل، محارم نسبی (مانند مادر، خواهر، دختر)، محارم سببی (مانند مادرزن، همسر پدر) و محارم رضاعی (افرادی که از طریق شیر دادن، رابطه خانوادگی پیدا می‌کنند) را مشخص کرده است. اگر چنین ازدواجی ثبت شده باشد، قابل ابطال فوری توسط دادگاه است.
2. ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان: بر اساس ماده ۱۰۵۹ قانون مدنی، ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان باطل است. این قاعده بر اساس فقه امامیه تدوین شده و در صورت ثبت چنین ازدواجی، هر یک از طرفین می‌توانند به دادگاه مراجعه و تقاضای ابطال سند ازدواج را مطرح کنند.
3. ازدواج در حالت اجبار یا اکراه: اگر یکی از زوجین، بدون رضایت و با اجبار یا تهدید وادار به ازدواج شده باشد، عقد نکاح از ابتدا فاقد اعتبار است. طبق ماده ۱۰۷۰ قانون مدنی، چنین ازدواجی، در صورت اثبات اکراه در دادگاه، قابل ابطال است و اثری حقوقی ندارد. همچنین اگر کسی بدون قصد واقعی، برای فرار از شرایطی خاص (مثلاً اقامت در کشور دیگر)، ازدواج صوری انجام دهد، امکان ابطال سند ازدواج صوری نیز وجود دارد.
4. ازدواج در عده: اگر زنی که در عده طلاق یا وفات همسر قبلی قرار دارد، مجدداً ازدواج کند، عقد دوم باطل است. بر اساس مواد ۱۰۵۰ و ۱۰۵۱ قانون مدنی، اگر زنی بدون اتمام مهلت قانونی عده، ازدواج جدیدی کند، آن ازدواج فاقد اعتبار بوده و سند ازدواج نیز به همین دلیل باطل خواهد شد.
5. تدلیس در ازدواج: تدلیس به معنای فریب دادن طرف مقابل در حین ازدواج است. برای مثال اگر زنی با ادعای باکره بودن یا سلامت کامل جسمی ازدواج کند و بعداً مشخص شود این ادعا دروغ بوده، شوهر می‌تواند بر اساس مواد ۱۱۲۸ و ۱۱۲۹ قانون مدنی، نکاح را فسخ کند و درخواست ابطال سند ازدواج بدهد.
6. فقدان اهلیت یکی از طرفین: مطابق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، ازدواج دختر یا پسر کمتر از ۱۳ یا ۱۵ سال به ترتیب، فقط با اجازه ولی و حکم دادگاه ممکن است. در غیر این صورت، عدم اهلیت در زمان عقد نکاح می‌تواند باعث بطلان آن شود. همچنین دیوانگی (جنون) در زمان عقد، اگر اثبات شود، باعث ابطال عقد و سند نکاح خواهد بود.
7. ازدواج با زن پنجم در نکاح دائم: مطابق با قواعد فقهی و تفسیر قانون مدنی، مرد مسلمان نمی‌تواند بیش از ۴ همسر دائمی داشته باشد. اگر مردی بدون طلاق دادن یکی از همسرانش، زن پنجم را به عقد دائم درآورد، این ازدواج از نظر شرعی و قانونی باطل است و سند آن قابلیت ابطال دارد.
8. وجود عیوب جنسی یا روانی: در صورت وجود برخی عیوب جسمی یا روانی در زن یا مرد که امکان برقراری رابطه زناشویی یا استمرار زندگی مشترک را سلب کند و طرف مقابل پیش از عقد از آن بی‌اطلاع بوده باشد، عقد نکاح قابل فسخ است. مواردی مانند عنن (ناتوانی جنسی کامل)، خصا (اخته بودن)، جنون، برص، جذام، نابینایی از دو چشم و … از مصادیق قانونی این بند هستند. اگر زوج یا زوجه با استناد به این موارد، اقدام به فسخ نکاح نماید، می‌توان متعاقباً درخواست ابطال سند ازدواج را نیز مطرح کرد.
مدارک لازم برای ابطال ثبت واقعه ازدواج
برای ثبت دادخواست ابطال سند ازدواج، تهیه و ارائه مدارک زیر الزامی است:
- اصل عقدنامه
- مدارک شناسایی (کارت ملی و شناسنامه)
- مدارک اثبات بطلان نکاح (مثلاً رأی پزشکی قانونی، گواهی کارشناسی، شهادت شهود و…)
- اقرارنامه یا استشهادیه کتبی در موارد لازم
- ثبت‌نام در سامانه ثنا و دریافت رمز ورود
داشتن نسخه دیجیتال دادخواست (فرمت Word یا PDF) نیز برای ارائه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ضروری است.
نحوه و مراحل ابطال سند ازدواج
روند حقوقی ابطال سند ازدواج به ترتیب زیر انجام می‌شود:
- تهیه مدارک مورد نیاز و تنظیم دادخواست دقیق با ذکر دلایل ابطال
- ذخیره دادخواست در فرمت Word یا PDF برای تحویل به دفتر خدمات قضایی
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست
- ارسال دادخواست به دادگاه صالح (معمولاً دادگاه خانواده محل اقامت خوانده)
- برگزاری جلسه رسیدگی و بررسی مستندات و شهادت شهود
- صدور رای از سوی قاضی و در صورت قطعی شدن، اجرای رای از طریق اجرای احکام
آثار باطل شدن سند ازدواج
ابطال سند ازدواج دارای آثار حقوقی مهمی است که به شرح زیر می باشد:
- از بین رفتن رابطه زوجیت و پایان وضعیت حقوقی زن و شوهر
- عدم استحقاق مهر در صورت اثبات تدلیس یا بطلان و علم زن به فساد نکاح
- استرداد مهریه پرداخت‌شده توسط مرد، در صورت صدور حکم بطلان
- استحقاق مهرالمثل یا ارش‌البکاره در صورت جهل زن به بطلان و وقوع نزدیکی
- ابطال سند در دفاتر ثبت و صدور سند جدید در صورت وجود اشتباهات ثبتی
نکته: در صورت جهل یکی از طرفین به بطلان ازدواج و وقوع رابطه جنسی، قانون‌گذار، برای جبران ضرر، مهرالمثل و ارش‌البکاره را پیش‌بینی کرده است.
نمونه دادخواست ابطال سند ازدواج
در این قسمت نمونه دادخواست ابطال سند ازدواج را مشاهده می فرمایید:
ریاست محترم دادگاه خانواده …
با سلام و احترام
اینجانب …….. فرزند …….. به شماره ملی …….. ساکن ……..، به استحضار می‌رسانم که با خوانده، خانم/آقای ……..، عقد نکاح دائم/موقت در تاریخ …….. منعقد شده و سند ازدواج در دفتر رسمی شماره …….. تنظیم گردیده است.
با توجه به اینکه ازدواج مذکور، به دلایل قانونی، از جمله …….. (مثلاً: تدلیس، اجبار، عدم اهلیت، ازدواج در عده و…)، باطل بوده و شرایط صحت نکاح از ابتدا وجود نداشته، لذا مستنداً به مواد ۱۰۴۵، ۱۰۵۰، ۱۱۲۱ الی ۱۱۲۳ قانون مدنی و سایر مقررات مربوط، تقاضای صدور حکم بر ابطال سند ازدواج شماره …….. مورخ …….. را دارم.
ضمائم:
- تصویر مصدق عقدنامه
- کارت ملی و شناسنامه
- مدارک پزشکی/اظهارنامه/استشهادیه/کارشناسی
با تشکر و احترام امضاء و تاریخ
برای دریافت دادخواست ابطال سند ازدواج می توانید بر روی دادخواست ابطال سند ازدواج کلیک نمایید.
نمونه دادخواست ابطال صیغه نامه را در زیر مشاهده می فرمایید:
شرح دادخواست:
با سلام و احترام،
ریاست محترم دادگاه …
به استحضار می‌رساند که در تاریخ [روز/ماه/سال]، اینجانب و سرکار خانم [نام خانم] به موجب صیغه نامه رسمی شماره [شماره صیغه نامه] که به پیوست تقدیم می‌شود، به عقد موقت یکدیگر درآمدیم. لیکن پس از گذشت یک هفته از عقد موقت، از مدارک موجود در منزل که مربوط به همسرم بودند، متوجه شدم که ایشان قبلاً در تاریخ [روز/ماه/سال] طلاق خلع گرفته‌اند و در مدت عده طلاق، در تاریخ [روز/ماه/سال] به عقد موقت بنده درآمده‌اند. این امر، یعنی ازدواج در عده طلاق، موجب بطلان عقد موقت صورت گرفته است.
لذا از مقام محترم درخواست دارم که پس از بررسی مدارک، حکم به بطلان عقد موقت و ابطال صیغه نامه صادر فرمایید.
با تشکر و احترام،
[نام و امضا]
همچنین برای دریافت نمونه دادخواست می توانید بر روی دادخواست ابطال صیغه نامه کلیک نمایید.
سوالات متداول
در این بخش سوالات متداول در مورد ابطال سند ازدواج که توسط پرسشگران از ایران لگال به صورت مشاوره حقوقی تلفنی مطرح شده است را مشاهده می فرمایید. در صورت نیاز به دریافت مشاوره می توانید با ما تماس حاصل فرمایید:
من پس از جدایی از همسرم و با این تصور که او شناسنامه‌اش را گم کرده، صیغه کرده‌ایم ولی او اکنون مفقود شده و ادعا می‌کند که زن عقدی ندارد. آیا می‌توانم بخاطر فریب و آسیب‌هایی که به حیثیت من وارد شده، از او شکایت کنم؟
بله، اگر بتوانید اثبات کنید که طرف مقابل شما را به قصد فریبکاری وارد رابطه کرده و وضعیت تأهل خود را پنهان نموده، می‌توانید دادخواست اعاده حیثیت یا خسارت معنوی مطرح کنید. وجود مدارکی مانند رسید جهیزیه، مکاتبات، یا شهادت شهود می‌تواند در اثبات ادعای شما نقش مؤثری داشته باشد. ارائه این ادله در دادگاه لازم است.
آیا با فقدان سند عقد، می‌توان مهریه را برای مادر طبق دادگاه تعیین کرد؟
بله، در صورت فقدان سند رسمی ازدواج، می‌توان ابتدا از دفتر ازدواج مربوطه درخواست رونوشت کرد. اگر رونوشت یافت نشد، با ارائه دادخواست اثبات زوجیت به دادگاه خانواده، استشهادیه شهودی و سایر مدارک، می‌توان رابطه زوجیت را اثبات و سپس مهریه را مطالبه کرد. دادگاه با بررسی مستندات، در صورت احراز رابطه زناشویی، حکم مقتضی را صادر می‌کند.
آیا ازدواج صوری باطل است؟ در ازدواجی که هدف زوجه فقط دریافت نفقه و مهریه باشد و نه زندگی مشترک، و با استفاده از حق حبس، زوج را از الزام به تمکین محروم کند، آیا می‌توان آن را ازدواج صوری دانست؟
خیر، صرف نیت یکی از طرفین برای دریافت مهریه یا نفقه، باعث بطلان عقد نکاح نمی‌شود. ازدواج صوری از منظر حقوقی، زمانی معنا دارد که طرفین قصد واقعی برای ازدواج نداشته باشند. اگر عقد نکاح با قصد و رضایت طرفین واقع شده باشد، ولو نیت اقتصادی در میان باشد، عقد صحیح است. در این موارد امکان فسخ نکاح وجود ندارد، اما شما می‌توانید با ارائه دلایل قانونی، دادخواست طلاق را مطرح کنید. پرداخت کامل مهریه نیز طبق قرارداد و شرایط قانونی الزامی است.
من نزدیک به یک سال و نیم است که ازدواج کرده‌ام. همسرم هیچ‌گاه عادت ماهانه نشده و پزشک گفته احتمال نازایی بالاست. قبل از عقد چیزی به من نگفتند. آیا عقد نکاح باطل است؟ باید همه سکه‌ها را پرداخت کنم؟
صرف نازا بودن یا عدم عادت ماهانه، موجب بطلان عقد نکاح نمی‌شود، اما در صورتی که عیب جسمی مؤثر و پنهان مانند عنن یا اختلالات شدید وجود داشته و از طرف مقابل پنهان شده باشد، ممکن است شما حق فسخ نکاح داشته باشید. اما این حق، فوری است و باید بلافاصله بعد از اطلاع از عیب اقدام کنید. اگر مدت زیادی گذشته باشد و شما اقدام نکرده باشید، حق فسخ از بین می‌رود و باید مهریه را پرداخت کنید.
اگر زن در دوران نامزدی (بین عقد و عروسی) با کسی رابطه داشته و بکارتش را از دست داده باشد، و داماد شب زفاف متوجه شود، آیا عقد باطل است؟
اگر داماد بتواند اثبات کند که زن به او در مورد باکرگی تدلیس کرده و این موضوع برای او اهمیت اساسی داشته، امکان فسخ نکاح وجود دارد، نه بطلان. البته برای اثبات این موضوع، نیاز به دلایل کافی مانند اقرار یا شهادت است. از نظر شرعی نیز لازم است موضوع از مرجع تقلید استعلام شود، چون در مواردی ممکن است عقد از منظر فقهی نیز دچار اشکال باشد.
من در زمان عده با شخصی رابطه داشتم و بعداً متوجه شدم این کار هم شرعاً و هم قانوناً اشکال دارد. چهار سال است با هم ازدواج کرده‌ایم. آیا ازدواج ما باطل است؟ چطور می‌توانم آن را باطل کنم؟
اگر رابطه در زمان عده انجام شده باشد، از نظر شرعی ازدواج شما باطل است و زندگی مشترک پس از آن نیز غیرقانونی تلقی می‌شود. باید از طریق دادگاه خانواده درخواست ابطال نکاح بدهید. این موضوع حساس بوده و نیاز به ارائه مدارک و بررسی دقیق دارد.
کلام آخر
ابطال سند ازدواج اقدامی پیچیده اما قانونی است که در شرایط خاص می‌تواند از بروز سوءاستفاده‌های بعدی، صدمات روحی و تضییع حقوق جلوگیری کند. بهره‌گیری از مشاوره حقوقی و تنظیم دقیق دادخواست نقش مهمی در موفقیت پرونده ایفا می‌کند. در صورت وجود ابهام یا نیاز به کمک، توصیه می‌شود با وکلای مجرب ایران لگال در این مورد مشورت نمایید.