رأی داوری یکی از مهم‌ترین روش‌های حل‌وفصل اختلافات حقوقی در خارج از دادگاه است. با این حال، گاهی ممکن است یکی از طرفین دعوا به دلایل قانونی بخواهد این رأی را باطل کند. در این مقاله، ضمن بررسی مفهوم ابطال رأی داور، به مهم‌ترین موارد قانونی، شرایط، مهلت و نحوه اعتراض به رای داوری پرداخته ایم.
در نظر داشته باشید در صورتی که نیازمند مشاوره در زمینه ابطال رای داور هستید می توانید با وکلای ما در ایران لگال تماس حاصل فرموده و اطلاعات مشاوره ای کسب نمایید.
مفهوم داوری و جایگاه آن در قانون
مطابق ماده ۴۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی، تمامی اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند، می‌توانند اختلافات خود را، اعم از مطرح‌شده در دادگاه یا نشده، با توافق یکدیگر به داور یا داوران ارجاع دهند. داوری در واقع نوعی دادرسی خصوصی است که هدف از آن، کاهش اطاله دادرسی و حل اختلاف به شیوه‌ای کم‌هزینه‌تر و سریع‌تر است.
با پذیرش داوری، داور مکلف به رسیدگی و صدور رأی در مهلت قانونی است. اما این رأی به شرطی معتبر و لازم‌الاجرا است که شرایط قانونی رعایت شده باشد. البته در نظر داشته باشید که رای قاضی خلاف نظر کارشناس می تواند باشد و در مورد خلاف رای داور مباحث دیگری مطرح می شود و حدود اختیارات دادگاه مشخص است که در مطلب مربوط به آن خواهیم پرداخت.
ابطال رأی داوری چه زمانی ممکن است؟
ابطال رأی داوری به معنای درخواست بی‌اعتباری قانونی رأی صادره از سوی داور است. این درخواست ممکن است به دلایل متعددی از جمله تخلف از قوانین، تجاوز از حدود اختیارات یا حتی صدور رأی خارج از موعد مقرر باشد.
مطابق ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی، طرفین دعوا می‌توانند ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ رأی داور (و در صورت اقامت در خارج از کشور، ظرف دو ماه) از دادگاه صالح درخواست ابطال رأی را نمایند.
مهم‌ترین موارد قانونی ابطال رأی داوری
قانون‌گذار در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی موارد خاصی را که رأی داور قابل ابطال است، به‌صراحت بیان کرده است. از جمله:
- رأی صادره برخلاف قوانین موجد حق باشد؛
- رأی داور خارج از حدود موضوع ارجاع شده باشد؛
- صدور رأی پس از انقضای مدت داوری؛
- عدم صلاحیت داور به لحاظ ممنوعیت قانونی یا عدم اهلیت؛
- رأی داور مخالف اسناد رسمی دارای اعتبار قانونی مانند سند ثبتی باشد؛
- بی‌اعتباری قرارداد داوری (مثلاً جعلی یا اکراه‌آمیز بودن آن).
نکته مهم: در صورتی که تنها بخشی از رأی داور خارج از حدود اختیارات یا قوانین باشد، همان قسمت ابطال می‌شود و باقی رأی به قوت خود باقی خواهد ماند.
نحوه و مراحل اعتراض به رأی داوری
برای ثبت اعتراض و درخواست ابطال رأی داوری، باید اقدامات زیر را انجام داد:
- ثبت‌نام در سامانه ثنا و احراز هویت؛
- تنظیم دادخواست با موضوع ابطال رأی داوری؛
- تقدیم دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه صالح؛
- ارائه دلایل و مستندات (قرارداد داوری، رأی صادره، اسناد رسمی، اظهارنامه و…)؛
نمونه دادخواست ابطال رأی داوری
در این بخش نمونه دادخواست ابطال رای داور را می توانید مشاهده فرمایید:
خواهان: [نام و نام خانوادگی] فرزند [نام پدر]، دارای کد ملی […], ساکن […]
خوانده: [مشخصات خوانده]
خواسته: ابطال رأی داوری صادره در تاریخ […]
دلایل:
رأی صادره خارج از موضوع داوری است.
داور فاقد صلاحیت بوده است.
رأی مخالف اسناد رسمی است.
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی …
با سلام و احترام،
احتراماً به استحضار می‌رساند که اینجانب و خوانده محترم در تاریخ […] قرارداد فروش ملک […] را منعقد نموده‌ایم که طبق بند […] قرارداد، حل اختلاف به داوری ارجاع شد. داور محترم بدون توجه به دفاعیات بنده و مستندات موجود، رأیی برخلاف مفاد قرارداد و اسناد رسمی صادر نمودند.
لذا تقاضای ابطال رأی داور را مستند به ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی دارم.با تشکر،
[نام و امضا]
پس از ثبت دادخواست، دادگاه به موضوع رسیدگی کرده و اگر یکی از موارد ماده ۴۸۹ احراز شود، رأی داور را باطل اعلام می‌کند.
آثار حقوقی ابطال رأی داوری
در صورت صدور حکم ابطال رأی داور از سوی دادگاه، آثار زیر مترتب خواهد شد:
- بی‌اثر شدن رأی داور از زمان قطعیت حکم دادگاه؛
- توقیف عملیات اجرایی رأی داوری به درخواست ذی‌نفع؛
- لزوم رسیدگی به اصل اختلاف در دادگاه (در صورتی که دعوا ابتدا در داوری مطرح شده باشد)؛
نکته: در صورتی که اجرای رأی داوری موجب ورود ضرر به یکی از طرفین شود، دادگاه می‌تواند دستور توقف اجرای رأی را پیش از صدور حکم نهایی صادر کند.
سوالات متداول
در این بخش میتوانید سوالات متداولی که توسط پرسشگران از مجموعه ایران لگال در قالب مشاوره حقوقی مطرح شده است را مشاهده فرمایید. در نظر داشته باشید که می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر با ما تماس حاصل فرمایید:
آیا می‌شود از داور شکایت کرد؟ داوری که من او را نمی‌شناسم و نه شماره ملی دارد و نه چیزی به من ابلاغ کرده، فقط مستقیم رأی صادر کرده است.
اگر داور بدون رعایت شرایط قانونی، بدون اطلاع شما و بدون رعایت اصول داوری رأی صادر کرده باشد، میتوانید دادخواست ابطال رأی داور را به دادگاه صالح ارائه دهید. دادگاه موضوع را بررسی کرده و در صورت احراز تخلف، رأی داوری را باطل خواهد کرد.
در قراردادی، طرف مقابل داور تعیین کرد و داور وکیل طرف نیز هست. آیا می‌توان رأی را ابطال کرد؟
بله، اگر داور وکیل یکی از طرفین باشد، این امر موجب از بین رفتن بی‌طرفی و بی‌اعتباری رأی خواهد بود. شما میتوانید با استناد به تعارض منافع و بی‌طرف نبودن داور، دادخواست ابطال رأی داوری را مطرح کنید.
پس از اجرای رأی داور، دو روز بعد رأی داور ابطال شد. آیا اجرای رأی داور قابل اعاده است؟
در صورتی که رأی داور پس از اجرا، توسط دادگاه ابطال شده باشد، می‌توان برای بازگرداندن حقوق از دست رفته یا توقف آثار آن رأی، از طریق دادگاه اقدام نمود. بسته به پرونده، امکان پیگیری حقوقی و مالی وجود دارد.
به دلیل رأی ناعادلانه داور، حق من ضایع شده است و هنوز داور اجراییه صادر نکرده است. چطور می‌توانم اجراییه را باطل یا غیرقابل اجرا کنم؟
میتوانید فوراً با ثبت دادخواست ابطال رأی داوری به دادگاه، دلایل ناعادلانه بودن رأی را مطرح کنید. در صورت پذیرش دادگاه و صدور حکم ابطال، رأی داور قابلیت اجرا نخواهد داشت.
اگر رای داوری توسط دادگاه ابطال شود، آیا داور می‌تواند رأی دیگری بدهد؟
خیر، پس از ابطال رای داور توسط دادگاه، داور صلاحیت صدور رأی مجدد در همان موضوع را ندارد، مگر اینکه طرفین مجدداً با توافق جدید، داوری را تمدید کنند.
بعد از زمان مقرر ۲۰ روز درخواست ابطال رأی داور دادم. داور بدون انتخاب من رأی صادر کرده است و امضای من جعل شده است. چه باید بکنم؟
اگر امضای شما جعل شده و داور بدون اینکه از سوی شما انتخاب شده باشد، رأی صادر کرده است، میتوانید با استناد به جعل و تخلف از اصول داوری، دادخواست ابطال رأی داور را به دادگاه بدهید. حتی با گذشت مهلت قانونی، در صورت اثبات عذر موجه، دادگاه موضوع را بررسی خواهد کرد.
کلام آخر
داوری می‌تواند ابزار بسیار مفیدی برای حل سریع اختلافات باشد، اما تنها در صورتی که در چارچوب قانون عمل شود. اگر رأی داور ناقض حقوق طرفین یا مقررات قانونی باشد، امکان اعتراض و ابطال آن فراهم است. آشنایی با شرایط، نحوه ثبت اعتراض و استفاده از مشاوره حقوقی حرفه ای توسط مجموعه ایران لگال، بهترین راه برای دفاع از حقوق در برابر رأی غیرقانونی داوری است.