ابطال اجراییه چک: شرایط، روش‌ها و نکات قانونی
چک به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای پرداخت در مبادلات تجاری و شخصی، دارای پشتوانه حقوقی قابل‌توجهی در نظام قضایی ایران است. اما گاهی اوقات، به دلایل مختلفی مانند اشتباه در صدور چک، پرداخت وجه یا جعل و تحصیل مجرمانه، امکان اعتراض به اجرای چک یا حتی ابطال اجراییه آن مطرح می‌شود. در این مقاله قصد داریم موضوع ابطال اجراییه چک را با تمرکز بر قانون جدید صدور چک مصوب ۱۳۹۷، بررسی کرده و شرایط، مراحل و نکات حقوقی آن را به زبان ساده بیان کنیم.
در نظر داشته باشید که برای کسب اطلاعات مشاوره ای پیرامون این موضوع حقوقی می توانید با مجموعه ایران لگال تماس حاصل فرمایید.
✅ مفهوم اجراییه چک چیست و چه زمانی صادر می‌شود؟
اجراییه چک، به ورقه‌ای اطلاق می‌شود که دادگاه بر اساس گواهی عدم پرداخت صادر می‌کند و طی آن دارنده چک می‌تواند نسبت به وصول وجه آن از طریق اجرای احکام اقدام کند. طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک مصوب ۱۳۹۷، دارنده چک صیادی می‌تواند بدون نیاز به طرح دعوای حقوقی و صرفاً با دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، از دادگاه تقاضای صدور اجراییه کند.
شرایط صدور اجراییه بر اساس ماده مذکور:
- چک نباید مشروط باشد.
- چک نباید بابت تضمین صادر شده باشد.
- گواهی عدم پرداخت نباید به‌دلیل دستور عدم پرداخت باشد.
در صورت وجود شرایط بالا، دادگاه بدون نیاز به رسیدگی ماهوی، نسبت به صدور اجراییه اقدام می‌کند.
🔍 موارد و دلایل ابطال اجراییه چک چیست؟
مطابق با ماده ۱۱ قانون اجرای احکام مدنی، هرگاه در صدور اجراییه اشتباه یا سهو رخ دهد، دادگاه می‌تواند نسبت به ابطال یا تصحیح اجراییه اقدام کند که در واقع یکی از اشکال ابطال اجراییه دادگاه است. دلایل رایج برای ابطال اجراییه چک عبارت‌اند از:
- مشروط بودن پرداخت چک: اگر در متن چک قید شده باشد که وصول وجه آن منوط به تحقق شرط خاصی است، اساساً صدور اجرائیه ممکن نیست.
- بابت تضمین بودن چک: چکی که به‌عنوان ضمانت صادر شده باشد، قابل اجرا نیست.
- تحصیل چک از طرق مجرمانه: مثل جعل، کلاهبرداری، سرقت یا خیانت در امانت.
- پرداخت وجه چک قبل از اقدام قضایی: اگر صادرکننده چک با سند رسمی یا رسید بانکی پرداخت را اثبات کند.
- صدور اجراییه اشتباهی به نام شخص ثالث یا بدون احراز شرایط لازم.
در این موارد، دادگاه می‌تواند رأساً یا به درخواست صادرکننده چک، دستور ابطال اجراییه را صادر کند.
⚖️ فرآیند و شرایط درخواست توقف عملیات اجرایی و ابطال اجراییه چک
هرگاه یکی از موارد بالا رخ دهد، صادرکننده یا قائم‌مقام قانونی او می‌تواند با ارائه دلایل مستند مانند رسید پرداخت یا سند رسمی یا اثبات سرقت چک، از دادگاه درخواست توقف عملیات اجرایی یا ابطال اجراییه را نماید.
روش‌های توقف عملیات اجرایی:
- از طریق دادخواست دستور موقت هم‌زمان با دعوای اصلی.
- یا از طریق تقدیم شکایت کیفری یا دعوای حقوقی برای اثبات جعل، خیانت در امانت و…
در مواردی مانند وجود سند رسمی یا اعلام مفقود شدن چک، دادگاه می‌تواند حتی بدون نیاز به اخذ تأمین، دستور توقف عملیات اجرایی را صادر کند.
نمونه دادخواست ابطال اجراییه چک:
در این قسمت می توانید نمونه دادخواست ابطال اجراییه چک را دریافت نمایید. کافیست بر روی لینک زیر کلیک نمایید:
دانلود نمونه دادخواست: دادخواست ابطال اجراییه چک
💵 ابطال اجراییه چک دعوای مالی است یا غیرمالی؟
یکی از سوالات رایج این است که آیا دعوای ابطال اجراییه چک، مالی محسوب می‌شود یا غیرمالی؟
✅ پاسخ: طبق نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه، این دعوا غیرمالی تلقی می‌شود، چراکه صرفاً بر روی صحت یا بطلان اجرائیه تمرکز دارد و منجر به صدور حکم بر محکومیت مالی نمی‌شود. لذا هزینه دادرسی آن نیز مطابق دعاوی غیرمالی محاسبه خواهد شد. البته بعضی محاکم بنا بر اثر مالی دعوا، آن را مالی تلقی می‌کنند که موجب تفاوت در پرداخت هزینه دادرسی می‌شود.
📜 دادگاه صالح برای ابطال اجراییه چک کدام است؟
مطابق قانون و رویه قضایی، دادگاه صادرکننده اجراییه، تنها مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست ابطال یا توقف عملیات اجرایی است. لذا نمی‌توان به دادگاه دیگری مراجعه و خواستار لغو اجراییه شد.
🔸 نکته: اگر اجراییه از سوی اداره ثبت صادر شده باشد، مرجع رسیدگی، دادگاه محل اجرای ثبت خواهد بود.
📌 نکات مهم و کاربردی درباره ابطال اجراییه چک صیادی
- ابطال اجراییه چک صیادی صرفاً در موارد خاصی امکان‌پذیر است.
- دعاوی مورد اشاره در ماده ۲۳ قانون جدید، تمثیلی است؛ یعنی شامل موارد مشابه دیگر نیز می‌شود.
- در صورت اثبات ادعا مانند پرداخت وجه، چک سرقتی یا جعلی بودن چک، دادگاه رأساً یا به درخواست طرف، اجراییه را باطل می‌کند.
- صدور اجراییه علیه ضامنین یا ظهرنویسان صرفاً با اقامه دعوای حقوقی امکان‌پذیر است و نه با اجراییه مستقیم.
- در چک‌های صیادی، فقط اصل مبلغ مشمول اجراییه است؛ برای خسارت تاخیر یا هزینه‌های دیگر باید دادخواست جداگانه داده شود.
نتیجه‌گیری: آیا ابطال اجراییه چک امکان‌پذیر است؟
بله، اما تنها در صورتی که شرایط مقرر در قانون رعایت نشده باشد یا چک با خدعه، اشتباه، ضمانت یا مشروط بودن صادر شده باشد. همچنین اگر صادرکننده بتواند پرداخت وجه چک را اثبات کند، دادگاه مکلف است دستور ابطال اجراییه یا توقف عملیات اجرایی را صادر نماید. در این مسیر، آشنایی با مواد ۲۳ قانون صدور چک مصوب ۱۳۹۷ و ماده ۱۱ قانون اجرای احکام مدنی بسیار ضروری است.
سؤالات متداول
در این قسمت سوالات متداول پیرامون ابطال اجراییه چک که توسط پرشسگران مجموعه ایران لگال مطرح شده است را مشاهده می فرمایید. در نظر داشته باشید که برای دریافت مشاوره حقوقی می توانید با ما تماس حاصل فرمایید:
برای یک چک بلامحل از طریق دادگاه درخواست اجراییه دادم و اجراییه صادر شده است. اکنون وجه چک پرداخت شده و می‌خواهم اجراییه را باطل کنم. لطفاً راهنمایی کنید.
✅ اگر وجه چک پرداخت شده باشد، پرونده اجرایی به‌طور خودکار مختومه می‌شود و نیازی به ابطال اجراییه از طریق دادگاه نیست.
۲. من چکی را برای دو میلیارد تومان به اجرا گذاشتم و در سامانه من ابلاغی آمد که پرونده حذف و اجراییه صادر گردد. آیا باید به دادگاه مراجعه کنم؟ و اگر صادرکننده چک رضایت مرا جلب کند، امکان ابطال اجراییه وجود دارد؟
✅ نیازی به ابطال اجراییه نیست. به‌محض پرداخت بدهی یا توافق طرفین، پرونده اجرایی مختومه خواهد شد و نیازی به اقدام اضافی نخواهد بود.
۳. یک چک برگشتی داشتم و شکایت کردم که ابلاغیه اجرا در سامانه برایم آمد. درخواست ابطال اجراییه دادم اما اکنون حسابتان بسته شده است. جریان چیست؟
✅ ممکن است عملیات اجرایی هنوز متوقف نشده باشد و ابطال اجراییه به صورت کامل ثبت نشده باشد. برای پیگیری دقیق‌تر، باید به شعبه صادرکننده اجراییه مراجعه و وضعیت پرونده را بررسی نمایید.
۴. من بابت چک و سفته از کسی طلب داشتم و او با حکم ورود به منزل دستگیر شد و به زندان رفت. حالا او آپارتمانی به عنوان مال معرفی کرده و پرونده به مزایده رسیده است. اما او درخواست ابطال اجراییه داده است. روند پرونده چگونه خواهد بود؟
✅ روند مزایده و اجرای حکم ادامه خواهد یافت مگر اینکه شخص محکوم‌علیه بتواند دلایل قانونی و مستندی برای ابطال اجراییه ارائه و در دادگاه اثبات کند که در این صورت عملیات اجرایی متوقف می‌شود.
۵. دو فقره چک بابت ضمانت قراردادی به شرکتی دادم اما مدیرعامل شرکت چک‌ها را به شخص ثالث داده و شخص ثالث چک‌ها را برگشت زده و اجراییه گرفته است. پس از شکایت از مدیر شرکت، او محکوم به خیانت در امانت شد. برای ابطال اجراییه چه باید کرد؟
✅ در این حالت می‌توانید با استناد به رأی قطعی کیفری مربوط به خیانت در امانت، دادخواست ابطال اجراییه چک را از طریق دفتر خدمات قضایی به دادگاه صادرکننده اجراییه ارائه دهید.
۶. چگونه می‌توان مبلغ چک برگشتی که اجراییه صادر شده، به حساب دادگستری واریز کرد و اجراییه را باطل نمود؟
✅ برای توقف عملیات اجرایی و جلوگیری از اقدامات بیشتر، می‌توانید با ثبت دادخواست اصلی و ارائه سند پرداخت مبلغ چک، از دادگاه صادرکننده اجراییه درخواست توقف یا ابطال عملیات اجرایی را بنمایید.
در صورت نیاز به دریافت مشاوره با ما تماس حاصل فرمایید.