ابطال اجراییه دادگاه چیست و چه زمانی مطرح می‌شود؟
اجرای احکام دادگاه‌ها، یکی از مهم‌ترین مراحل در فرایند دادرسی است. پس از آنکه رای قطعی و لازم‌الاجرا صادر شد، دادگاه به درخواست محکوم‌له، اقدام به صدور «اجراییه» می‌کند. اما گاهی، این برگه اجراییه به دلایل مختلفی، از جمله اشتباه در صدور، شامل ایراداتی است که اجرای آن را غیرقانونی یا غیر منطبق با رای اصلی می‌سازد. در چنین مواردی، بحث ابطال اجراییه دادگاه مطرح می‌شود.
مطابق ماده ۱۱ قانون اجرای احکام مدنی، دادگاه صادرکننده رای می‌تواند در صورت مشاهده اشتباه در مفاد اجراییه، رأساً یا به درخواست هر یک از طرفین، نسبت به اصلاح یا ابطال اجراییه اقدام کند. در این مقاله، با بررسی کامل مصادیق و شرایط ابطال اجراییه، تفاوت آن با توقف عملیات اجرایی، مرجع صالح رسیدگی و نکات کاربردی، شما را با این موضوع مهم حقوقی آشنا می‌کنیم.
همچنین در نظر داشته باشید که وکلای ما در ایران لگال به صورت تخصصی در موضوع ابطال اجراییه دادگاه فعالیت دارند و می توانید برای دریافت مشاوره با ما در ایران لگال تماس حاصل فرمایید.
موارد قانونی ابطال اجراییه دادگاه
طبق قانون، ابطال اجراییه فقط در صورتی ممکن است که اشتباهی در صدور آن رخ داده باشد. به عبارت دیگر، صرف نارضایتی محکوم‌علیه یا شخص ثالث از رای صادره، موجب ابطال اجراییه نمی‌شود. برخی از مصادیق مهم اشتباه در صدور اجراییه عبارتند از:
۱. اشتباه در مبلغ محکوم‌به
اگر مبلغ مندرج در اجراییه با مبلغ حکم دادگاه مطابقت نداشته باشد (مثلاً اشتباه در تبدیل تومان به ریال یا اضافه و کم شدن عدد)، اجراییه قابل ابطال است.
۲. اشتباه در هویت طرفین
جا به جایی نام‌ها یا نوشتن اشتباه نام کوچک یا نام خانوادگی یکی از طرفین (مانند نوشتن حسن به‌جای حسین)، از جمله دلایل ابطال اجراییه محسوب می‌شود.
۳. اشتباه در اقامتگاه یا پلاک ثبتی
درج نادرست آدرس طرفین یا پلاک ثبتی ملک موضوع دعوی نیز از مواردی است که می‌تواند باعث صدور اجراییه اشتباه و در نتیجه، درخواست ابطال آن شود.
۴. صدور اجراییه قبل از قطعیت حکم
صدور اجراییه در خصوص آرایی که هنوز قطعی یا نهایی نشده‌اند (جز در موارد استثنایی مانند رفع تصرف عدوانی)، غیرقانونی است و باید ابطال شود.
شرایط و مراحل ابطال اجراییه دادگاه
بر خلاف سایر دعاوی حقوقی، درخواست ابطال اجراییه نیاز به دادخواست رسمی ندارد. صرف ارسال درخواست کتبی به دادگاه صادرکننده اجراییه کافی است. این دادگاه موظف است در صورت احراز اشتباه، رأساً نسبت به ابطال اجراییه اقدام نماید؛ حتی اگر هیچ یک از طرفین، تقاضای آن را نکرده باشند.
برخی شرایط و مراحل کلیدی برای این اقدام به شرح زیر است:
- تنظیم درخواست کتبی به دادگاه صادرکننده اجراییه
- بررسی اشتباهات احتمالی در مبلغ، نام‌ها، آدرس یا مفاد رای
- بررسی تطابق اجراییه با اصل حکم دادگاه
- صدور دستور ابطال یا تصحیح اجراییه توسط قاضی
تصمیمی که دادگاه درباره ابطال اجراییه اتخاذ می‌کند، قطعی و غیرقابل اعتراض است.
تفاوت بین ابطال اجراییه و توقف عملیات اجرایی
بسیاری از افراد، ابطال اجراییه را با توقیف یا توقف عملیات اجرایی اشتباه می‌گیرند. در حالی که این دو کاملاً با یکدیگر متفاوت‌اند:
- ابطال اجراییه: مربوط به اشتباه در خود برگه اجراییه و مفاد آن است؛ که فقط در صورت اثبات اشتباه دادگاه انجام می‌پذیرد مانند ابطال اجراییه چک که یک عمل معمول است.
- توقف عملیات اجرایی: می‌تواند بر اساس اعتراض به رای، صدور قرار توقف، اعاده دادرسی، واخواهی یا دستور موقت صورت گیرد.
بنابراین، هر توقفی در اجرا، الزاماً به معنی ابطال اجراییه نیست و مسیر حقوقی خاص خود را دارد.
چه زمانی شخص ثالث می‌تواند تقاضای ابطال اجراییه کند؟
اگر مالی به اشتباه به عنوان مال محکوم‌علیه توقیف شود و بعداً ثابت گردد که متعلق به شخص ثالث است، وی می‌تواند به استناد اعتراض شخص ثالث، تقاضای ابطال اجراییه نسبت به مال خود را داشته باشد.
همچنین اگر شخص ثالث اثبات کند که در دادرسی حضور نداشته و حق او در فرآیند رسیدگی تضییع شده است، می‌تواند وارد دادرسی شود و درخواست ابطال اجراییه را بدهد.
نکات مهم و کاربردی در خصوص ابطال اجراییه دادگاه
الف) تصحیح اجراییه
در مواردی که اشتباه در حکم دادگاه باعث صدور اجراییه اشتباه شده باشد، ابتدا باید حکم اصلاح شود تا اجراییه نیز اصلاح‌پذیر گردد.
ب) امکان ابطال اجراییه در مزایده‌های غیرقانونی
در صورتی که در مزایده اموال توقیفی، تشریفات قانونی رعایت نشده باشد، از جمله عدم ابلاغ کارشناسی، منقضی شدن اعتبار نظریه کارشناس، تخلفات برنده مزایده، حق بازداشت‌کننده مقدم رعایت نشده باشد یا مستثنیات دین به مزایده گذاشته شود، می‌توان اجراییه را ابطال کرد.
پ) اشتباه در صدور اجراییه در پرونده‌های داوری
چنانچه رای داور خارج از مهلت قانونی صادر شده باشد، پس از اثبات این موضوع، رای داوری و اجراییه صادره از دادگاه هر دو باطل خواهند شد.
ت) موارد خاص ابطال مانند مالکیت ما فی‌الذمه
در برخی موارد، مثلاً زمانی که پدر علیه تنها وارث خود (پسر) رای قطعی گرفته باشد، و پس از آن فوت کند، طلب به همان فرد منتقل می‌شود و از آن‌جا که نمی‌توان هم بدهکار بود و هم طلبکار، اجراییه نیز باید ابطال شود.
کلام آخر
ابطال اجراییه دادگاه، یک موضوع مهم و تخصصی در حقوق اجرای احکام است که باید با دقت و آگاهی از قانون انجام شود. دادگاه‌ها تنها در صورت وجود اشتباه در صدور اجراییه، اختیار ابطال یا تصحیح آن را دارند و اعتراض صرف یا نارضایتی محکوم‌علیه یا اشخاص ثالث، بدون وجود دلیل قانونی، منجر به ابطال نخواهد شد.
در نهایت، بهره‌گیری از مشاور حقوقی یا وکیل مجرب در این زمینه، می‌تواند نقش موثری در تشخیص درست اشتباهات اجراییه و جلوگیری از تضییع حقوق افراد ایفا کند.